- "Theo luật, chỉ đưa vào trung tâm bảo dưỡng những trẻ em bị bỏ rơi, mồ côi cha mẹ, không nơi nương tựa. Nhưng ở VN, nhiều gia đình mới có hoàn cảnh khó khăn thôi đã muốn gửi con vào, thế là phải làm hồ sơ từ bỏ", Thứ trưởng Bộ Tư pháp Hoàng Thế Liên nói. Ông Liên kỳ vọng việc tham gia Công ước Lahay về nuôi con nuôi sẽ khắc phục được những sai sót trên.

"Kiểm tra hồ sơ, chúng tôi thấy sạch sẽ"

Thứ trưởng Hoàng Thế Liên: "Tham gia Công ước Lahay sẽ khắc phục được nhiều nhược điểm". Ảnh: H.T

- Có hiện tượng nhiều trung tâm bảo trợ xã hội gửi hồ sơ cho nuôi con nuôi với số lượng rất nhiều. Kiểm tra trên giấy tờ thì thấy hồ sơ rất sạch sẽ, ngon lành, đầy đủ, đúng như yêu cầu pháp luật.

Nhưng công an đã phát hiện ra dấu hiệu sai phạm. Như vậy là có hiện tượng môi giới. Tới đây chúng tôi sẽ siết chặt việc kiểm tra hồ sơ. Ngoài ra, cần nâng cao năng lực cơ sở, đội ngũ có lương tâm, trách nhiệm vì ở trên này không thể trăm tay nghìn mắt.

Với 85 trung tâm được phép cho nhận con nuôi nước ngoài, hàng năm sẽ tổ chức rút kinh nghiệm. Vụ sai phạm này là bài học cho các trung tâm khác.

Việc phát hiện ra các trường hợp giả mạo chủ yếu do cơ quan chức năng trong nước hay do phía nhận con nuôi?

- Cả hai. Nhiều trường hợp đưa thủ tục lên, thấy không đủ, chúng tôi cũng hủy, trả lại.

Nhưng ở VN, việc cho nhận con nuôi chỉ tập trung ở một số tỉnh? Vì vậy dư luận đặt ra vấn đề nghi ngờ về việc có đầu mối gom trẻ em?

- Chúng ta có 378 trung tâm bảo trợ mà chỉ 85 trung tâm được phép cho con nuôi nước ngoài. Vì vậy, các nơi khác có thể sẽ tuồn vào.

Vướng mắc trong việc cho - nhận con nuôi mà địa phương gặp phải là gì?

- Theo luật, chỉ đưa vào trung tâm bảo dưỡng những trẻ em bị bỏ rơi, mồ côi cha mẹ, không nơi nương tựa. Nhưng  ở VN, nhiều gia đình mới có hoàn cảnh khó khăn thôi đã muốn gửi con vào. Mà muốn thế, sẽ phải làm thủ tục để bỏ rơi. Vì vậy những gia đình nhận con nuôi có ý nghi ngờ, sau khi đi thẩm tra, họ nhận ra đây vẫn là những đứa trẻ có gia đình. Vì thế, họ mới đặt ngược vấn đề với VN.

Người làm trực tiếp cũng có những lợi ích nhất định. Mà các tổ chức quốc tế hỗ trợ bằng tiền mặt cũng nhiều. Điều này khiến cho mục tiêu nhân đạo chung không đạt được.

Sẽ tập trung về một đầu mối

Trung tâm Bảo trợ xã hội Trực Ninh, Nam Định cửa đóng then cài. Ảnh: VNN

- Thời điểm những năm 90, chúng ta chưa có thông tin đầy đủ trong quan hệ quốc tế nên cần phải thận trọng. Mặt khác, nhân lực trong nước chưa được chuẩn bị kỹ.

Chúng ta chủ trương tiến từng bước vững chắc bằng việc ký hiệp ước song phương. Tính đến nay, đã ký với 10 nước.

Về cơ bản, chúng ta có thể yên tâm vì đã chuẩn bị đủ điều kiện.

Tham gia công ước này, Việt Nam sẽ khắc phục được những khó khăn gì xung quanh vấn đề cho - nhận con nuôi lâu nay?

- Chúng ta sẽ phải tuân thủ theo các nguyên tắc tiến bộ, nhân đạo đã đề ra. Những nguyên tắc các hiệp ước song phương với các nước cũng tương tự nguyên tắc của Lahay.

Nhưng điều ta chưa làm nghiêm túc là cơ chế thực thi. Có một cơ quan trung ương là Cục Con nuôi Quốc tế nhưng chưa đảm bảo cho cơ quan ấy có được một vai trò thực sự.

Tới đây, chúng ta không chỉ gia nhập về mặt thủ tục mà các cơ chế hoạt động, cơ chế giám sát cũng phải theo đúng nguyên tắc Lahay. Về mặt lý thuyết, tham gia Công ước sẽ khắc phục được nhiều nhược điểm.

- Phải sửa một số luật hiện hành. Chẳng hạn, trong Luật Hôn nhân gia đình cũng như trong Luật tổ chức HĐND, UBND quy định thẩm quyền quyết định cho con nuôi là của UBND, Sở Tư pháp tham mưu.

Sau này, chúng ta sẽ tập trung về một đầu mối, với cơ chế là ở dưới địa phương thông tin lên về những trường hợp trẻ em đang có nhu cầu. Ở trung ương, chúng tôi sẽ nắm hồ sơ về các gia đình có nguyện vọng tiếp nhận. Thủ tục hai phía đầy đủ thì sẽ tiến hành ghép. Địa phương chỉ làm thủ tục giao nhận thôi.

Để khắc phục tình trạng các tổ chức nước ngoài nào có mức hỗ trợ nhân đạo cao sẽ được giới thiệu nhiều con nuôi, chúng tôi sẽ ban hành quy định về các mức hỗ trợ cụ thể, công khai.

Còn điểm vênh giữa Lahay và pháp luật VN

Những điều khoản trong Lahay và quy định trong pháp luật VN còn điểm vênh nào?

- Vênh lớn nhất là về độ tuổi. Luật VN quy định nguyên tắc chỉ cho con nuôi dưới 15 tuổi, hoặc 15 - 16 tuổi nếu bị tàn tật. Còn theo Lahay, độ tuổi ở dưới 18.

Thứ hai, về hệ quả pháp lý. Nguyên tắc của Lahay là đã làm con nuôi, sẽ phải chấm dứt về mặt pháp luật với cha mẹ đẻ. Nước ta chưa có quy định nào khẳng định điều này, thậm chí vẫn còn có những điều khoản ràng buộc, như trẻ em cho đi làm con nuôi vẫn có thể tiếp tục được nhận quyền thừa kế từ cha mẹ đẻ.

Rồi về quyền nhân thân. Con liệt sĩ, thương binh, cho đi làm con nuôi rồi vẫn được tiếp tục thừa nhận là đối tượng con em thương binh, liệt sỹ. Luật VN vẫn công nhận trẻ em cho đi làm con nuôi được tiếp tục giữ nguyên quốc tịch.

Nhưng gia nhập công ước quốc tế, chúng ta phải tuân theo luật quốc tế?

- Sẽ khắc phục dần. Nhưng trong trường hợp nếu chưa khắc phục được thì vẫn không hề gì. Vì chúng ta đã có những nguyên tắc lớn trong luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Đó là trong trường hợp chưa kịp sửa luật cho phù hợp thì vẫn được áp dụng nguyên tắc chung.

Lâu nay mới ký hiệp ước song phương nhưng đã có hiện tượng biến tướng thành buôn bán trẻ em. Sắp tới, tham gia đa phương, hiện tượng này liệu có được hạn chế?

- Nếu vào Lahay là phải thực thi đúng cơ chế, nghĩa vụ và chịu sự giám sát của các tổ chức quốc tế. Đây sẽ là cách để không lợi dụng việc làm nhân đạo để trục lợi.

• Lê Nhung ghi