(VietNamNet) - Hải quan điện tử một hình thức thông quan hiện đại sẽ bắt đầu được thực hiện từ tháng chín này ở khu vực hải quan TP.HCM. Áp dụng hải quan điện tử không chỉ giảm bớt thủ tục và thời gian cho DN và hải quan mà còn có giá trị lớn hơn đối với chủ trương cải cách thủ tục hành chính và hạn chế tiêu cực trong hoạt động xuất nhập khẩu.
Hải quan điện tử đã có gần hai tháng tập dượt và sẽ có thời gian thí điểm hơn 2 năm tiếp theo. VietNamNet đã có cuộc trò chuyện với ông Đỗ Hữu Toàn, Chi Cục phó Chị Cục Hải Quan Điện tử TP.HCM.
Hải quan điện tử có thể bắt đầu từ tháng này không thưa ông ?
- Tôi nghĩ là chưa thể bắt đầu từ đầu tháng vì mọi thứ chưa chuẩn bị xong, đặc biệt là phần mềm còn phải chỉnh sửa. Thông tin mà tôi nhận được sớm nhất cho đến nay, tức cuối tháng tám, là chưa xong phần chỉnh sửa, phải mất vài ngày nữa. Sớm nhất vào giữa tháng này hoặc cuối tháng mới bắt đầu kê khai hải quan điện tử.
 |
| Ông Đỗ Hữu Toàn, Chi Cục phó Chi Cục Hải Quan Điện tử. Ảnh: M.Q |
Nhưng hải quan và DN được chọn đã có gần hai tháng để tập dượt, sao vẫn chưa hoàn chỉnh ?
- Mặc dù việc tập dượt diễn ra suôn sẻ với các dữ liệu giả định nhưng phần mềm cần thêm thời gian hoàn chỉnh để khi chạy thật sẽ không bị kẹt. Về mặt nghiệp vụ khai báo điện tử không có vấn đề gì trở ngại khi tập dượt. Tuy nhiên về mặt trao đổi thông tin giữa DN và hải quan dường như không có.
Ví dụ như khi DN kê khai không đúng thì phần mềm lập trình sẽ từ chối thủ tục mà không giải thích vì sao, giống như phần mềm Microsoft báo lỗi 2003 mà chẳng ai biết là lỗi gì ? Hoặc khi DN có thắc mắc gì về thủ tục lại không thể truyền đạt đến hải quan thông qua hình thức hải quan điện tử, thay vào đó họ phải chạy đến hỏi trực tiếp nhân viên hải quan.
Bản thân hải quan có yêu cầu gì thêm đối với DN cũng không biết liên lạc theo kênh nào thuận tiện, nếu kẹt lắm có thể gọi điện thoại mà nếu như vậy thì không gọi là hải quan điện tử. Chúng tôi đã yêu cầu công ty viết phần mềm bổ sung thêm phần trao đổi thông tin giữa DN và hải quan và giữa các bộ phận hải quan, nhất là hải quan cửa khẩu.
Theo qui trình thông quan điện tử, DN và hải quan không tiếp xúc trực tiếp với nhau. Dựa trên tờ khai của DN, hải quan cho thông quan nếu như đáp ứng các yêu cầu được lập trình. Dường như hải quan quá tin tưởng vào DN kê khai?
- Hải quan điện tử là hình thức kê khai hải quan hiện đại, nó có đặc tính là chỉ dựa vào những thông tin DN xuất nhập khẩu cung cấp, hải quan cho thông quan. Hải quan không trực tiếp nhìn thấy chứng từ nằm trong bộ hồ sơ chứng từ xuất nhập khẩu của DN như việc kê khai truyền thống. Hình thức này chủ yếu dựa vào lòng tin của hải quan và sự trung thực của DN là chính, nên sẽ tiết kiệm rất nhiều thời gian và công sức cho cả DN và hải quan.
Với qui trình như thế ông có cho là hải quan điện tử sẽ tạo cơ hội cho buôn lậu và gian lận thương mại hay không khi mà người "gác cửa" không kiểm tra mà chỉ dựa vào lời khai và cho thông quan ?
- Chúng tôi đã nghiên cứu chuyện này và cũng có những giải pháp. Thứ nhất hải quan điện tử chỉ áp dụng đối với những DN uy tín. Tôi không nghĩ DN đã được tạo điều kiện lại cố tình làm trái chỉ vì lợi nhuận trước mắt vì khi bị phát hiện DN không chỉ bị phạt rất nặng mà điều đó còn ảnh hưởng rất lớn đến uy tín của họ. Nếu như DN mất uy tín của hải quan thì họ khó lòng hoạt động trong ngành xuất nhập khẩu và sức cạnh tranh của họ sẽ kém đi trên thương trường.
Thứ hai, sau khi DN nhận hàng chúng tôi sẽ thực hiện kiểm tra sau thông quan, một hình thức hậu kiểm. Việc kiểm tra này không đơn thuần là kiểm tra hàng hóa mà sẽ được nâng lên một bước, đó là kiểm tra cả số sách kế toán của DN. Hải quan không chỉ quanh quẩn với hàng hóa ở cửa khẩu mà sẽ đi sâu hơn vào nội địa để kiểm tra DN xem họ nhập hàng gì, bán ra cho ai, bán như thế nào....có đúng với kê khai hay không. Ví dụ như khai DN nhập camera chuyên dụng cho ngành phát thanh truyền hình nhưng đem ra cửa hàng bán, hoặc nhập hóa chất cho công nghiệp nhưng sau đó bán cho ngành thủy sản...Đây là những điều không thể kiểm tra được ở cửa khẩu.
Nếu đúng như những điều ông nói thì công việc hậu kiểm của hải quan giống như công việc của các cơ quan quản lý nhà nước khác như thuế, quản lý thị trường...Ông có nghĩ là hải quan sẽ làm thay cho các cơ quan này ?
- Công việc của hải quan là kiểm tra hàng xuất nhập khẩu và đến khi nào kết thúc hàng nhập khẩu thì mới hết sự kiểm tra của hải quan. Tuy nhiên trên thực tế thì chúng tôi không trực tiếp kiểm tra mà thông qua các cơ quan chức năng như công an, quản lý thị trường...để cùng kiểm tra và quản lý hàng xuất nhập khẩu. Đây cũng là yêu cầu của ủy ban, tất cả ban ngành cùng tham gia để có sự phối hợp quản lý chặt chẽ hơn đầu ra, đầu vào của hàng hóa....
Quay trở lại việc buôn lậu và gian lận thương mại. Những biện pháp ngăn chặn mà ông đề cập khó có thể đảm bảo DN sẽ không qua mặt hải quan ?
- Đây chưa phải là tất cả. Chúng tôi quản lý hàng hóa và DN còn ở một bộ phận khác được gọi là cơ quan tình báo hải quan. Cơ quan này sẽ có trách nhiệm thu thập thông tin trong nước và nước ngoài liên quan đến DN tham gia hải quan điện tử. Chúng tôi có mối quan hệ với hải quan các nước và thông qua các cơ quan này chúng tôi sẽ có được thông tin cập nhật về DN và hàng hóa xuất nhập khẩu. Cùng với các thông tin từ cơ quan thuế, công an, quản lý thị trường...ở trong nước, chúng tôi phân tích và đánh giá độ tín nhiệm trên các tiêu chí rủi ro để từ đó có biện pháp xử lý đối với DN vi phạm hoặc kiểm tra chặt chẽ hơn khi thấy độ rủi ro cao.
Nếu phát hiện vi phạm, DN sẽ bị xử lý như thế nào ? Liệu có chuyện DN đó sẽ không được phép tiếp tục tham gia hải quan điện tử ?
- Cho đến nay chúng tôi chưa đưa ra hình thức xử phạt đối với trường hợp vi phạm hải quan điện tử. Tuy nhiên theo kinh nghiệm các nước, hải quan sẽ kiểm tra gắt gao hơn đối với DN vi phạm. Ví dụ bình thường việc kiểm hóa chỉ thực hiện trên một lô hàng, đối với DN vi phạm việc kiểm tra sẽ nhiều hơn lô hàng hơn hoặc thậm chí cả lô hàng.
Còn chuyện có hay không cho DN tiếp tục tham gia hải quan điện tử, chúng tôi không có hình thức này. Đã tham gia hải quan điện tử thì vẫn tiếp tục vấn đề là DN sẽ bị kiểm tra nhiều hay ít so với những DN không vị phạm.
Có ý kiến cho rằng hải quan điện tử sẽ không tránh khỏi hải quan "giấy". Điều đó có nghĩa hình thức thông quan truyến thống vẫn bị áp dụng cùng với hải quan điện tử. Ông có ý kiến gì về điều này ?
- Tôi xin nói rằng hải quan điện tử không thể thay thế hoàn toàn thông quan truyền thống và không biết ở Mỹ đã có chưa, chứ chưa có quốc gia nào trên thế giới hoàn toàn sử dụng hải quan điện tử. Vì tính chất của nó và sự phát triển của một quốc gia mà điều đó không thể xảy ra. Tôi ví dụ như việc kê khai hải quan ở một hòn đảo nào đó ở xa đất liền, người ta không thể sử dụng hình thức hải quan điện tử vì hạn chế về phương tiện kỹ thuật, buộc lòng họ phải sử dụng hình thức thông thường.
Trong đợt thực hiện hải quan điện tử sắp tới, việc áp dụng song song không thể tránh khỏi, không phải do vấn đề kỹ thuật phương tiện mà là dữ liệu. Thông tin cập nhật vào máy được thể hiện thành các yêu cầu kê khai. Đây là công việc của các bộ ngành, nếu như bộ ngành nào chuẩn hóa nhanh và đầy đủ công việc này thì máy có đủ thông tin để xử lý còn thiếu hoặc không có thì hải quan phải làm bằng tay khi xem xét hồ sơ. Việc sử dụng thông quan thông thường khó tránh khỏi nhất là đối với những loại hàng hóa được quản lý theo giấy phép như hàng hóa thuộc lĩnh vực y tế hoặc nông nghiệp...
Hải quan điện tử được cho là biện pháp tốt nhất hiện nay trong việc thực hiện cải cách hành chính trong hoạt động xuất nhập khẩu, giảm bớt nhiều thủ tục rườm rà, mất thời gian và công sức cho cả DN và hải quan. Ngoài ra ông có cho rằng nó sẽ hạn chế được những tiêu cực như vòi vĩnh, hối lộ vốn làm tai tiếng cho ngành hải quan không?
- Không ai có thể tiêu cực trên mạng được, đó là điều dễ hiểu khi cả DN và nhân viên hải quan không trực tiếp tiếp xúc với nhau. Hải quan điện tử sẽ giải quyết tận gốc rễ phát sinh tiêu cực vì cơ hội gặp gỡ cho những tiêu cực không có. Mọi thứ đã được chuẩn hóa do đó nhân viên không thể làm khó DN nếu họ đã đáp ứng các yêu cầu được máy đưa ra. DN có sai phạm thường hay có chuyện hối lộ.
Chúng tôi có chương trình kê khai hải quan chứ không có chương trình "vòi vĩnh" vì vậy tôi tin rằng vấn đề tiêu cực sẽ được giải quyết tận gốc rễ, không tạo cơ hội cho DN buôn lậu hay chạy chọt.
Xin được hỏi ông câu hỏi cuối. DN muốn tham gia hải quan điện tử thì phải làm gì ?
- 34 DN trong lĩnh vực thương mại đã được lựa chọn thí điểm khai báo hải quan điện tử. Dự kiến đến hết năm nay sẽ có khoảng 50 DN tham gia. Để được lựa chọn, DN phải hội đủ các điều kiện sau đây. Thứ nhất DN phải minh bạch tài chính và được xác nhận bởi cơ quan thuế địa phương. Thứ hai DN không vi phạm qui định hải quan quá một lần trong vòng một năm với mức xử phạt cao nhất ở cấp cục hải quan. Thứ ba DN phải có kim ngạch xuất nhập khẩu đạt ở mức tối thiểu nào. Tuy nhiên điều kiện này chưa có qui định cụ thể thay vào đó việc lựa chọn dựa trên tiêu chí DN có kim ngạch cao nhất được ưu tiên. Thứ tư là DN phải có sẵn phương tiên kết nối với hải quan.
Xin cám ơn ông !
| 
