Kiểm soát lạm phát: Cần cảnh báo nghiêm túc và khẩn thiết

Rất nhiều câu hỏi của độc giả gửi về nêu lên băn khoăn về chất lượng tăng trưởng kinh tế khi giá cả tăng cao, đời sống người dân thường gặp nhiều khó khăn.

Đây cũng là vấn đề nóng được các chuyên gia hết sức lưu tâm.

"Lạm phát và tăng trưởng đang là vấn đề hết sức nóng bỏng. Có lẽ Việt Nam vẫn hơi chủ quan về vấn đề lạm phát, đặt tăng trưởng là ưu tiên hàng đầu", Tiến sỹ Nguyễn Quang A thẳng thắn.

Ông Quang A phân tích: Chính phủ đặt mục tiêu 9% tăng trưởng 2008, lạm phát dưới mức tăng trưởng. Việt Nam cần xem xét hết sức cẩn trọng chuyện này. Năm nay, theo Tổng cục thống kê, chỉ số giá tiêu dùng so với tháng 12 năm 2006 tăng hơn 12%. Nếu so với trung bình năm ngoái, tăng 8,3% thấp hơn tốc độ tăng trưởng GDP (8,44%). Chính phủ đã xem đó là một thành công. Điều này cần phải xem xét cẩn trọng.

Năm 2007 là 1 trong 4 năm con số tháng 12 năm nay so với năm trước là 2 con số. Trong đó, có những con số mệt mỏi như tăng 20% về thực phẩm, 15% về lương thực. Đó là những con số đánh trực tiếp vào người thu nhập thấp.

Ông Quang A cảnh báo: Nếu không cẩn trọng với lạm phát có thể gây rất nhiều vấn đề. Nếu lạm phát vượt qua ngưỡng nhất định, Việt Nam sẽ có thể vào vòng xoáy. Một khi vòng xoáy đã chuyển động, dù Việt Nam có hùng mạnh thế nào, Chính phủ có mạnh ra sao cũng chỉ có thể đứng nhìn.

Theo TS. Nguyễn Quang A, không thể đặt mục tiêu lạm phát dưới tăng trưởng kinh tế là tốt. Cần tính nếu lạm phát năm nay tăng 8,3% thì đặt mục tiêu năm tới là 4,3% so với trung bình, 6% so với tháng 12 năm trước. Nhiệm vụ quan trọng của Chính phủ là giảm lạm phát. Chính phủ cần được cảnh báo nghiêm túc về việc này. Lạm phát có thể làm tiêu tan sự phát triển trong 20 năm qua chỉ trong 1-2 năm thậm chí trong 6 tháng.

Công bằng DN: Cần cải cách triệt để từ tư duy

Chiếm 25% câu hỏi bạn đọc gửi đến, vấn đề bình đẳng thực sự giữa DN Nhà nước và DN tư nhân đã được các chuyên gia kinh tế cùng mổ xẻ. Theo bà Phạm Chi Lan, người rất tâm huyết với phát triển DN tư nhân, trong những năm qua, Nhà nước đã có những cố gắng tạo môi trường bình đẳng giữa DN nhà nước và tư nhân, với Luật Đầu tư và Luật DN.

Trực tuyến tại đầu cầu Hà Nội.

Tư tưởng lãnh đạo và hệ thống pháp lý là như vậy nhưng thực tế, Việt Nam sẽ còn mất một chặng đường nữa. Riêng về pháp lý, tất cả các thiết chế thực hiện luật cần cải thiện nhiều, đặc biệt trong chính sách kinh tế cụ thể. Hiện nay, trong định hướng phát triển của các ngành cơ bản, chủ trương đầu tư của nhà nước, hướng sự tham gia mức độ nào của các DN đều có sự bất bình đẳng, bà Lan nói.

Sự mất cân bằng thứ hai là phân bổ nguồn lực. Đây là điều đáng lo ngại nhất. Thể chế, môi trường kinh doanh chắc chắn sẽ tiếp tục được cải thiện, phù hợp với cam kết quốc tế vì nếu không, bên ngoài sẽ "thúc" làm. Trong khi đó, phân bổ nguồn lực hoàn toàn là câu chuyện nội bộ và thực tế còn nhiều thiên vị. Sự bất bình đẳng, rào cản vẫn biểu hiện rất cụ thể đối với các DN.

Bà Phạm Chi Lan dẫn chứng số liệu do ông Hồ Xuân Hùng, Phó ban Đổi mới DN Chính phủ đưa ra năm 2006, hơn 2000 DNNN nắm giữ hơn 70% nguồn lực, trong đó vốn đầu tư của Nhà nước 50%, vốn ngân hàng 60%, vốn ODA 70%, đất đai đến 70%. Con người, công nghệ, thị trường và quyền kinh doanh đều ưu tiên cho DN Nhà nước. Điều này gây khó khăn cho DN vừa và nhỏ. Hàng vạn, thậm chí hàng triệu DN chia nhau nguồn lực nhỏ bé, rất khó cho phát triển.

Trong khi đó, hiệu quả của DNNN  không cao, kéo theo sự hạn chế của toàn bộ nền kinh tế hoạt động. Nhà nước bù đắp chính bằng tiền thuế, mồ hôi nước mắt của người nông dân trên đồng ruộng. Người dân trở thành người lãnh đủ. Đất nước khó cạnh tranh, phát triển.

Tiến sĩ Nguyễn Quang A: Sự không bình đẳng còn nằm trong đầu óc những người ra quyết định.

Ông nhấn mạnh, "sự không bình đẳng ấy nằm một phần trong đầu óc của những người ra quyết định rất lớn".

Nhiều người vẫn còn mang nặng suy nghĩ là DNNN chắc chắn Nhà nước phải hỗ trợ này khác. Chừng nào chưa thật thoáng trong tư duy, thì còn rất khó có bình đẳng. Đây không chỉ đơn giản là câu chuyện vốn mà còn nhiều vấn đề khác. Ví dụ như vấn đề tín dụng. Không chỉ đầu tư của nhà nước mà cả các khoản vay của Chính phủ đều dồn cho DNNN. Hơn 20 năm qua, nhà nước mệt mỏi trong việc giải quyết nợ của DNNN với hàng chục nghìn tỷ đồng.

"Chừng nào không có thay đổi tư duy tận gốc rễ, thì dù tìm ra giải pháp tạm vài năm cũng chưa giải quyết được câu chuyện công bằng DN. Chừng nào ràng buộc ngân sách với DNNN còn mềm, không cứng như tư nhân, thì chừng ấy, hiện tượng kém hiệu quả, kêu gào tiếp cận bầu sữa ngân sách nhà nước vẫn còn là chuyện khó giải".

TS. Nguyễn Quang A phân tích, việc bình đẳng DN chỉ làm được khi quá trình cổ phần hoá, chuyển đổi DN quốc doanh thực hiện tốt, thiết thực hơn nữa. Nhiều DN, lĩnh vực, Nhà nước không cần phải giữ bao nhiêu nhưng trên thực tế, dù tiến hành cổ phần hoá DN thì vẫn làm rất hình thức. Nhà nước vẫn chiếm 80%. Muốn thực sự cải thiện tình hình, việc cải tổ, sắp xếp lại khu vực kinh tế tư nhân là quan trọng.

Hiện Việt Nam tiến hành cổ phần hoá triệt để. Cổ phần hoá mà vẫn giữ một phần ưu thế thì không giải quyết được gì. Cần phải kiên quyết thiết chặt kỷ luật tài chính, có ràng buộc ngân sách cứng hơn. Có như thế mặt bằng cạnh tranh thực sự mới ngang bằng với nhau.

"Tư duy quản lý, tư duy cải tổ cần thay đổi triệt để".

Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn đặt vấn đề: Nói thay đổi tư duy còn chung chung quá. Cụ thể là phải thay đổi tư duy gì, như thế nào? TS. Nguyễn Quang A cho rằng, thay đổi tư duy phải bằng thực tế, sờ mó được, chứ không chỉ nói mà thực tế làm ngược lại. Hiện nay, Việt Nam chỉ đổi mới tư duy trên lời nói chứ không phải là đổi mới tư duy thực sự.

Không tham vọng đưa ra những kiến nghị cụ thể, nhưng Viện Nghiên cứu phát triển sẽ thẳng thắn nêu những hiện tượng, căn bệnh được cho là nền kinh tế đang phải đương đầu và đưa ra khuyến nghị. Ví dụ với phân bổ quyền lực, từ chuyện 1 tập đoàn theo quy định của NHNN, cho một khách hàng không được vay quá 15% dư nợ tín dụng của họ, nhưng lại có ai đó bật đèn xanh được làm. Từ thực tế đến những gì ghi trên giấy là có vấn đề. Viện sẽ nêu thẳng thắn và khuyến nghị sự thay đổi.

Sức cạnh tranh của mở cửa gấp 10 lần mệnh lệnh

Bà Phạm Chi Lan: Bình đẳng thực sự giữa DNNN và tư nhân còn mất một chặng đường dài nữa.

Trước ý kiến của bạn Hồ Viết Hoàng (Hà Nội): Phải chăng Nhà nước nên có yêu cầu, sức ép cụ thể đối với DNNN, như phải xây dựng thương hiệu ra sao, buộc họ hoạt động hiệu quả hơn, bà Phạm Chi Lan cho rằng, yêu cầu đầu tiên, tối thiểu cần đạt được là tính công khai minh bạch. 

2 lần Kiểm toán Nhà nước đưa công bố, tuy không đầy đủ nhưng vài con số đã đủ gây giật mình. Các con số chứng minh phần lớn DNNN lỗ lớn, được hưởng tỉ suất rất thấp so với bên ngoài. Những cái đó cần minh bạch hơn, công bố rộng rãi hơn với DN. Khi đó, phía cơ quan quản lý nhìn rõ yếu kém của DN, tăng kiểm soát và trách nhiệm. Còn bản thân DN thấy rõ bức tranh thực, không ảo tưởng. Chính các DNNN cần nhớ họ được giao trọng trách với những ngành then chốt. Đồng thời, những con số giúp xã hội có cách nhìn đầy đủ về thực tế, đảm bảo làm tốt hơn.

"Chưa cần đặt ra yêu cầu, sức ép gì lớn, các DN cần đạt tiêu chí tối thiểu là tính minh bạch trong hoạt động", bà Lan nói.

Tiến sĩ Quang A bổ sung, xét trên một góc độ, bản thân toàn bộ công dân Việt Nam là chủ của DN quốc doanh. Ông chủ phải có quyền đòi xem DN hoạt động như thế nào. Mặt khác, dù Nhà nước có đòi DN có gì chăng nữa thì chỉ chừng nào họ buộc phải làm mới mong có sự thay đổi.

Chừng nào họ được ưu ái như đứa trẻ con được nuông chiều, không thể lớn được. Nhà nước phải để các DN có thể bị thua lỗ, phá sản nếu không có đủ khả năng, buộc DN phải cạnh tranh khốc liệt với môi trường quốc tế và trong nước. Trong toàn cầu hoá, DN buộc phải xen vào một vài khâu mạnh nhất trong chuỗi cung toàn cầu này. Cách làm co lại, từ A đến Z, tạo độc quyền như hiện nay không còn phù hợp trong thế giới này.

Ngay chuyện yêu cầu tạo thương hiệu, dù Nhà nước có yêu cầu DN cũng không thể làm được. Đó phải là quá trình dần dần từng bước, nhảy xuống sông, xuống biển, tập bơi, nổi lên giành điểm mạnh, điểm hơn mới đạt được.

Cách để DNNN cạnh tranh thực sự là phải mở cửa.  Sức cạnh tranh của mở cửa còn mạnh hơn 10 lần lệnh từ trên xuống là phải làm này, làm nọ. Nhiều người e ngại mở cửa sẽ khiến DN yếu chết, nhưng thực ra càng khép cửa, DN càng yếu, càng chết bấy nhiêu. Thực tế một năm gia nhập WTO, DN chỉ mạnh lên chứ không hề yếu đi.

"Phải làm sao để DNNN thực sự tự chủ, xiết chặt kỷ luật tài chính của nó, buộc nó minh bạch, cạnh tranh khốc liệt trên thị trường", đó là giải pháp mà TS. Nguyễn Quang A đưa ra.

Theo bà Phạm Chi Lan, song song với việc này, Nhà nước cần khuyến khích sự tham gia của DN dân doanh. DN dân doanh Việt Nam hiện đã đủ mạnh, miễn là Nhà nước để cho họ làm và tạo điều kiện cho họ.

Cải cách giáo dục: cẩn trọng nhưng không thể đợi lâu

Cải tổ giáo dục không thể chậm trễ hơn nữa, đặc biệt trong giáo dục ĐH. Một bạn đọc đặt vấn đề, giáo dục Việt Nam cần cải tổ như thế nào trong khi bản thân giáo viên chưa đủ chất lượng?

GS Ngô Vĩnh Long: Việt Nam vừa phải rà soát để có biện pháp tức thời, gần như chữa cháy nhưng cũng phải tính giải pháp lâu dài để cải tổ toàn bộ hệ thống giáo dục.

Tiến sĩ Nguyễn Quang A chia sẻ bài toán giáo dục rất phức tạp và khó, cần nghiên cứu thấu đáo, tìm biện pháp khả thi thực hiện được ngay song song với một kế hoạch dài hơi. Cải cách giáo dục không thể tính 1-2 năm mà giải quyết được. Thậm chí, không thể vài ba hay 5 năm vì hệ thống rất lớn, phức tạp, làm không khéo rất rắc rối.

Cải cách giáo dục đụng đến hàng chục triệu con người nên phải làm hết sức thận trọng. Việt Nam vừa phải rà soát lại xem có biện pháp tức thời, gần như "chữa cháy" đáp ứng yêu cầu trước mắt của DN, đồng thời, phải tính giải pháp lâu dài để cải tổ toàn bộ hệ thống giáo dục.

Ví dụ, một mặt, ngành ĐH và dạy nghề, trong vài ba năm có thể chuyển ngay thành người lao động, do đó, cần hướng dạy nghề nên tập trung hơn và mở rộng tiếp cận thị trường, để tư nhân, nước ngoài tham gia đào tạo, huấn luyện công nhân kỹ thuật nhanh chóng, để học sinh trong vài năm có thể bổ sung kỹ năng cần thiết cho lực lượng lao động. Việt Nam có thể cải tiến sớm chuyện về ĐH.

Bà Phạm Chi Lan lại cho rằng, đây là chuyện bức xúc của toàn xã hội, được quan tâm không chỉ của người lớn mà cả trẻ em. "Cháu nội tôi 10 tuổi còn bức xúc vì áp lực lớn trong học hành".

"Xã hội không thể đợi quá lâu như vậy, vì vấn đề này đang cọ xát ngày càng dồn dập, là bức xúc trước mắt", bà Lan nhấn mạnh. Có những việc hoàn toàn có thể giải quyết ngay được, như chuyện giảm tải ở trường phổ thông. Bộ trưởng Nguyễn Thiện Nhân nói khi làm, người lớn khi làm, cần có thể tra cứu, tại sao trẻ nhỏ lại phải học thuộc tất cả mọi thứ. Trẻ con từ cấp 1 đã phải quá vất vả với chương trình học. Nhìn các nước xung quanh, nhiều người đi học bên ngoài, nhiều thứ chúng ta học thừa so với nước ngoài. Việt Nam cần để các cháu tập trung học những gì cần, tập thói quen ham học. Hiện nay, giáo dục gây tâm lý sợ đến trường cho các em nhiều hơn.

"Việc gì làm được thì cần làm ngay. Nếu đợi để ra giải pháp thì quá trễ, quá muộn cho nền kinh tế".

Tiến sĩ Nguyễn Quang A dẫn lời ông Phạm Toàn cho rằng, trẻ em Nhật Bản, Trung Quốc học 5-7 năm mới học thông, viết thạo, nhưng Việt Nam 1-1,5 năm, thậm chí 6 tháng đọc thông viết thạo. Tại sao Việt Nam lại cần học 12 năm phổ thông? Nếu có thể, chúng ta vừa tiết kiệm được vài năm, làm những việc có ích hơn.

Quy hoạch đô thị: Chỉ cần học kinh nghiệm láng giềng

Câu chuyện quy hoạch đô thị, bảo vệ môi trường là vấn đề nóng bỏng được xới lên tại buổi trực tuyến. Tiến sĩ Nguyễn Quang A cho rằng, lãng phí lớn nhất là lãng phí trí tuệ, chất xám. Một khi làm mà quy hoạch sai thì nhiều thế hệ gánh chịu. Ví dụ, chuyện úng lụt của TP.HCM, Hà Nội hay kẹt xe là chuyện đau đầu, hoàn toàn do lỗi quy hoạch. Dòng chảy tự nhiên nghiêng về phía biển, nếu xây dựng nhiều khu dân cư gần biển, cản trở dòng chảy tự nhiên, tất nhiên thành phố sẽ úng khi mưa.

Nhìn ngay các khu đô thị xây dựng 10 năm trước gần trụ sở VietNamNet, có thể thấy tư duy đường ta rộng thênh thang 8 thước còn sâu lắm. Chuyện quy hoạch nóng bỏng, cần sự tham gia của nhiều người, có thể góp ý được điều gì đấy.

Việt Nam có mật độ cao nhất thế giới, đất chật, người đông. Đáng lẽ, mặt bằng đất là tài sản quý phải sử dụng cho khéo. Nếu ta đứng cao, xa, nhìn dài hơn một chút, có thể tránh được nhiều trục trặc của bây giờ. Việc này không chỉ tốn kém nguồn lực tiền của đã đầu tư mà để sửa chữa mà còn cản trở chuyện phát triển tiếp theo.

Theo bà Lan, điều cần chốt nhất là tầm nhìn xa hơn, dài hơn. Trước đây, chúng ta chỉ có kế hoạch 5 năm, chiến lược, quy hoạch 10 năm. Ngay việc đưa ra chiến lược biển 10 năm, nhưng thực tế Việt Nam chỉ có có chuỗi cảng biển lít nhít nhưng không có một cảng đủ lớn.

Ta chưa đủ có đội ngũ có tầm nhìn tốt thì có thể học như các nước, mời chuyên gia quốc tế tư vấn. Trung Quốc mời chuyên gia Pháp sang quy hoạch lại Hải Nam, dùng quy hoạch cho nhiều năm sau. Việt Nam hoàn toàn có thể áp dụng bài học này, huy động chất xám bên ngoài.

Chỉ dựa vào những người đang ngồi trên các ghế, được giao làm hiện nay mà không đủ trình độ, thế hệ sau sẽ phải dọn dẹp những gì mình để lại. Hiện nay, bản thân thế hệ chúng ta cũng đang phải dọn dẹp.

Giáo sư Ngô Vĩnh Long tâm sự, là người nghiên cứu Á Đông, ông thường xuyên nhấn mạnh việc học bài học của Thái Lan, Trung Quốc. Theo ông Long, người quy hoạch đô thị, công trình không cần học đâu xa, chỉ cần học kinh nghiệm của các nước láng giềng.

Từ trước đến nay, quy hoạch bị xem là bí mật quốc gia, của thành phố và bây giờ là bí mật của một nhóm nào đấy, ông Quang A phân tích. Quy hoạch có nhiều tầng. Ở tầng lớn, chỉ là định hướng, cần minh bạch những chuyện đó, để nhiều người có thể góp. Nếu không, bàn quy hoạch ở một số những người đang có quyền chức, họ quyết định mà người dân, kể cả giới chuyên môn không biết được bao nhiêu, mà giả sử có biết cũng chỉ nói vuốt đuôi vì đã được tầng nấc phê duyệt.

Việt Nam cần thay đổi cách làm, cách đặt vấn đề. Hiện nay, dù Chính phủ nói lấy ý kiến nhân dân nhưng thực tế đã quyết định trước đó 5-7 tháng. Điều đó là không nên. Góp ý là một chuyện nhưng những người có quyền ra quyết định chính trị phải đưa quyết định, nhưng có rồi phải cho người dân biết để dựa vào đó mà làm việc. Sau quyết định, cần có phản ứng của giới chuyên môn mới mong có thể làm được điều gì đó tạo sự thay đổi.

Theo bà Lan, hiện nay, các viện của Việt Nam đang nghiên cứu đề xuất chiến lược phát triển dài hạn. Theo bà, rất nên chiến lược được đưa ra cần được công bố rộng rãi, lắng nghe quan điểm của chuyên gia trong nước, nước ngoài, nhân dân, để có chiến lược thống nhất.

"Quyết định rồi mới đưa ra hỏi ý kiến thì quá chậm".

Trong chiến lược, theo bà Lan, cần nêu tầm nhìn dài hạn hơn là đưa ra con số cụ thể. Đưa ra con số cụ thể, Việt Nam dễ bị lệ thuộc, chạy theo nó. Nếu đạt được, có thể chỉ là thành tích ảo, phụ thuộc vào nó. Đồng thời, phải đặt Việt Nam trong bối cảnh khu vực và toàn cầu.

Theo bà Phạm Chi Lan, riêng 2008, tại Hà Nội và TP. HCM, tất cả các dự án dư luận đang bức xúc các thành phố này dừng ngay lập tức, không tiếp tục. Ví dụ dự án biến Hồ Gươm thành một cái ao... vì sẽ là có tội với một quyết định sai lầm với lịch sử. Vấn đề dư luận có ý kiến phải quyết ngay. Hà Nội và TP.HCM cần học hỏi Đà Nẵng từ chối 2 dự án lớn vì có nguy cơ ảnh hưởng môi trường. Nếu làm sai thì cần phải trả lại như cũ, không để sự đã rồi và bỏ qua cho nhau.

Chiến lược công nghệ quốc gia: Không thể ngồi dưới đất mà mơ tới trời

Trước vấn đề bạn Đức Thắng, TP.HCM đặt ra về chiến lược công nghệ quốc gia, Tiến sĩ Nguyễn Quang A cho rằng, chiến lược công nghệ rất mông lung. Nhà nước không nên có một chiến lược như vậy, chỉ cần tạo điều kiện cho DN hoạt động một cách đỡ rắc rối, xoá các rào cản, tạo mọi điều kiện cho DN hoạt động.

"Chính DN là người tạo ra hay hấp thu công nghệ, làm được cái gì mang đặc biệt của Việt Nam".

Ví dụ, các trang trại cá không phải công nghệ Việt Nam mà của thế giới thay đổi hoàn toàn bộ mặt nuôi trồng thuỷ sản Việt Nam. Việt Nam có tiềm năng để thay đổi như vậy. Nếu tạo điều kiện để DN, người dân có khả năng tích tụ tư bản, thậm chí cả về đất, vì muốn phát triển công nghệ cần đạt điểm tới hạn nào đó về quy mô, đủ sức tiếp thu, phát triển thêm công nghệ nội địa.

Khi nào một ngành nào đó Việt Nam có thể chiếm lĩnh 10% thị trường thế giới, lúc đó may ra mới có chuyện một công nghệ nào đó của Việt Nam. Ví dụ chuyện nuôi trồng thuỷ sản, cà phê… còn đặt ra chỉ tiêu về công nghệ thì hơi viển vông. Công nghệ khó nói nó là cái gì.

Chúng ta có thể đặt ra và hy vọng là có thể làm được cái gì, nhưng đừng đặt quá cao về một cái gì khó. Công nghệ là cái khó có thể lên kế hoạch. Định hướng chắc chắn là nên. Việt Nam cũng có những định hướng như khuyến khích phát triển công nghệ phần mềm. Nhưng liệu có tạo được cái gì đó không thì không dễ.

Việt Nam dân số cao, nhưng GDP thì hiện vẫn là nền kinh tế nhỏ trên thế giới. Việt Nam không thể ngồi dưới đất mà mơ lên tới trời được, phải thực tiễn. Cách thực tiễn hay nhất là tạo điều kiện cho giới trẻ, khoa học, DN hoạt động suôn sẻ, có thể tạo ra điều gì đó đặc sắc cho Việt Nam.

Theo GS. Ngô Vĩnh Long, hiện nay chưa thấy Việt Nam có công nghệ gì mà nước ngoài thấy đặc trưng của Việt Nam. Ví dụ, ngay cà phê nhiều hãng cà phê nước ngoài rất phát triển ở Việt Nam. Nếu so với Đài Loan những năm 1950, Việt Nam còn sa vào lạc quan trong lĩnh vực này. Hiện nay, Việt Nam chỉ cần mong có công nghệ chế biến tốt, khỏi bán hàng hoá Việt Nam ra bên ngoài giá rẻ.

Cùng chia sẻ cảm nhận này, bà Chi Lan cho rằng, vấn đề của Việt Nam là làm sao ứng dụng công nghệ bên ngoài có, sáng tạo ra để nâng hiệu quả trong các lĩnh vực khác nhau của Việt Nam. Việt Nam cần tiếp tục học hỏi, tiếp thu những cái bên ngoài có.

Trước mắt chưa ứng dụng nổi cái thế giới đã làm, làm sao có đột phá công nghệ riêng để nước ngoài học hỏi. Việt Nam có thể có bước đột phá riêng sau. Vào thời điểm này, cần phát huy cái đang có, phổ biến và nâng dần lên về mặt xã hội.

Nhân cách dân tộc trong hội nhập: Câu chuyện cơ chế

Trước những băn khoăn của độc giả Nguyễn Phú Vinh, Hoàng Văn Hải về tình trạng xói mòn đạo lý, nhân cách dân tộc trong bối cảnh hội nhập hiện nay, các chuyên gia đều quay trở lại với câu chuyện cơ chế.

TS Nguyễn Quang A cho rằng, e sợ về mặt trái của hội nhâp có cái lý của nó. Nhưng trong hội nhập, dù việc giữ giá trị tốt của người dân Việt Nam rất quan trọng nhưng cũng cần thu nhận những giá trị tốt của thế giới vào. Có như thế mới phát triển được, không chỉ khư khư phát triển cái riêng của mình.

Theo ông Quang A, bản thân việc cải cách hành chính cũng nhằm tạo dựng những điều đó. Mọi tranh chấp dân sự giải quyết rõ ràng, nhanh chóng, bộ máy có thể tạo niềm tin giữa con người, giữa các đối tác với nhau, chi phí giảm, hiệu quả tăng, bớt căng thẳng, cải thiện cuộc sống, bảo tồn và tạo ra các giá trị. Đó là một vòng tròn của cơ chế.

Người ta kêu nhiều về sự băng hoại đạo đức nhưng nhiều cái do chính cơ chế gây ra. Chuyện phong bì… không phải lỗi của người A, B, C cụ thể, mà phải ngó lại thể chế, cơ chế, tìm cách sửa đổi những vấn đề đó. Nếu sửa được sẽ góp phần bảo tồn giá trị tốt, thu nhập những cái hay của bên ngoài.

Bà Phạm Chi Lan cho rằng, Việt Nam không thể quá tự mãn với những gì chúng ta có mà phải không ngừng học hỏi ra bên ngoài.

Nhiều cái đổ lỗi do cơ chế thị trường nhưng đó là cơ chế tự mình. Nhà nước thấy quan liêu, tham nhũng, lãng phí là vấn đề trong nước, xuất phát từ những người trong bộ máy.

Việt Nam cần xem xét, quan tâm đến các giá trị cần thiết. Việt Nam có câu, "nà dột từ trên nóc dột xuống", "trên bất chính, dưới tất loạn". Cần phải giữ nghiêm minh từ trên xuống nếu muốn gìn giữ và phát triển nhân cách dân tộc.

TS Nguyễn Quang A cho rằng, những vấn đề hiện nay hoàn toàn có thể thay đổi được, dù không đột ngột. Chúng ta có thể quay lại, nhìn ra trong cơ chế của chính mình tạo ra những khuyến khích ngược. Tại sao có bằng giả, học giả có bằng thật…? Chính vì những quy định của Nhà nước khuyến khích người ta làm chuyện đó. Muốn lên chức này thì nhất định phải có bằng này, khuyến khích việc làm xấu.

Trong quản lý xã hội, ngó lại quy định của mình, thấy quy định nào khuyến khích người ta giả dối, khiến người ta làm ngược. Nếu hệ thống pháp luật nghiêm minh, tranh chấp dân sự, kinh tế giải quyết đường hoàng, lòng tin về tính chính trực con người được đảm bảo. Việc này sẽ giúp nhân lên giá trị dân tộc.

Nếu cái gì cũng phải bôi trơn sẽ làm băng hoại nền đạo đức. Tác hại vô cùng với dân tộc. Đã đến lúc Việt Nam cần rung hồi chuông mạnh mẽ, cảnh báo sự sửa đổi.

Trong 10 vấn đề được đặt ra, các chuyên gia cùng chia sẻ cách nhìn về ưu tiên số 1 cho năm 2008. Bà Phạm Chi Lan cho rằng, giáo dục đào tạo là trung tâm, tất nhiên gắn với sử dụng con người sau đó. Ông Quang A lại cho rằng cải cách hành chính quan trọng nhất, vì nếu làm được thực sự thổi vào không khí, cách làm ăn mới. Ngay trong mỗi DN, thay đổi, làm lại quy trình, sốc lại được. Việc này sẽ đẩy lại nhanh mọi thứ. Giáo sư Ngô Vĩnh Long tán thành quan điểm của ông Nguyễn Quang A và bổ sung, thể chế rất quan trọng. Thể chế không thay đổi thì khó giải quyết vấn đề khác.