- Cho rằng quy hoạch khai thác bô-xít chưa phải là quyết định đầu tư nên không bắt buộc phải trình ra Quốc hội (QH), nhưng TS. Nghiêm Vũ Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho biết, Ủy ban đã chủ động cử đoàn công tác đi khảo sát thực tế ở Tây Nguyên đầu tháng 3 vừa qua để có thông tin gửi tới các đại biểu về dự án bô-xít.
>> Đại dự án bô-xít Tây Nguyên và ý kiến nhiều chiều
Tính toán những yếu tố cơ bản
TS. Nghiêm Vũ Khải: Cần điều tra, nghiên cứu toàn diện, hệ thống để có thể tiếp tục những quyết định đầu tư đúng lúc, đúng nơi, phù hợp với tình hình, đặc điểm của Tây Nguyên. Ảnh: Ngọc Huyền
Đoàn khảo sát đã tìm hiểu những vấn đề gì, thưa ông?
- Trước khi đi Tây Nguyên, chúng tôi nghiên cứu kỹ những nội dung cơ bản của quy hoạch, ý kiến đa chiều của các nhà khoa học, chuyên gia, các nhà hoạt động xã hội và các tài liệu liên quan.
Đến nơi, đoàn làm việc với lãnh đạo UBND, các ban ngành, đại diện đoàn ĐBQH và HĐND các tỉnh, khảo sát và làm việc với ban quản lý 2 dự án Tân Rai và Nhân Cơ, đồng thời đi thực địa và tiếp xúc với dân địa phương.
Người dân đều mong muốn và kỳ vọng việc thực hiện quy hoạch sẽ góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của Tây Nguyên. Mong muốn đó rất chính đáng và cũng là mục tiêu của Quy hoạch.
Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) cũng đã chuẩn bị một số việc về cơ sở hạ tầng, tái định cư. Người dân càng kỳ vọng bao nhiêu thì trách nhiệm thực hiện phải đầy đủ, nghiêm túc bấy nhiêu.
Trong bản báo cáo gửi Chính phủ và Quốc hội, Ủy ban đã nêu những kiến nghị gì?
- Bộ Chính trị đã có kết luận về vấn đề này, tôi cho rằng, đó là những quan điểm và định hướng cơ bản để tiến hành điều chỉnh, bổ sung và thực hiện quy hoạch.
Việc có một quy hoạch là cần thiết để xác định mục tiêu, nhiệm vụ, lộ trình và biện pháp để khai thác bô-xít hiệu quả.
"Cần tính toán những yếu tố cơ bản: trữ lượng và chất lượng quặng, đặc điểm phân bố, vị trí khai thác, giá nhôm và alumina trên thế giới, nguồn điện nước, điều kiện giao thông vận tải, công nghệ, năng lực tài chính và quản lý. Đặc biệt vấn đề môi trường và xã hội".
Tuy nhiên, Quy hoạch chưa phải là một quyết định đầu tư. Cần điều tra, nghiên cứu toàn diện, hệ thống để có thể tiếp tục những quyết định đầu tư đúng lúc, đúng nơi, phù hợp với tình hình, đặc điểm của Tây Nguyên. Cần nhấn mạnh tính hiệu quả tổng hợp và bền vững.
Cụ thể là gì, thưa ông?
- Cần tính toán những yếu tố cơ bản: trữ lượng và chất lượng quặng, đặc điểm phân bố, vị trí khai thác, giá nhôm và alumina trên thế giới, nguồn điện nước, điều kiện giao thông vận tải, công nghệ, năng lực tài chính và quản lý. Đặc biệt vấn đề môi trường và xã hội.
Quặng bô-xít Tây Nguyên có trữ lượng lớn, nhưng phân bố trên diện rộng, hàm lượng ôxit nhôm vào loại trung bình. Các yếu tố nêu trên chưa phải thế mạnh.
Cần đặt việc thực hiện quy hoạch gắn với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Tây Nguyên và cả nước.
Đến thời điểm các yếu tố nêu trên hội tụ thì việc khai thác, chế biến bô-xít Tây Nguyên sẽ đem lại hiệu quả cao hơn. Làm trước một vài dự án với quy mô phù hợp để rút kinh nghiệm cho các bước tiếp theo.
Đoàn khảo sát của Ủy ban Khoa học, Công nghệ & Môi trường Quốc hội đi thực địa tại dự án Nhân Cơ. Ảnh do đoàn khảo sát của Ủy ban cung cấp
"Tôi không có ý bàn lùi"
Hai dự án Tân Rai và Nhân Cơ đã có báo cáo đánh giá tác động môi trường. Theo Ủy ban, đánh giá đó đã đạt yêu cầu chưa?
- Dù đã có báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM), tôi cho rằng vẫn cần phải bổ sung và hoàn thiện. Đồng thời kiểm tra, giám sát chặt chẽ thiết kế, xây dựng và vận hành các hạng mục công trình bảo vệ môi trường.
Lý do phải đánh giá tác động môi trường bổ sung là vì vừa qua báo cáo ĐTM lập cho quy mô của hai nhà máy với công suất dự kiến ban đầu nhỏ, nay đã tăng. Mặt khác, khi đó chưa có báo cáo đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC). Chính phủ đã chỉ đạo khẩn trương lập ĐMC. Do đó, báo cáo đánh giá tác động môi trường phải căn cứ vào báo cáo chiến lược.
Tây Nguyên là nóc nhà Đông Dương, đúng cả với ý nghĩa bảo vệ môi trường.
Tình trạng suy thoái và ô nhiễm môi trường gần đây, cộng với diễn biến phức tạp của biến đổi khí hậu làm cho nguy cơ về những sự cố gây ô nhiễm môi trường ngày càng tăng. Nhất là bùn đỏ, chất thải nguy hại của quá trình chế biến alumina.
"Quản lý lao động nước ngoài cũng là vấn đề cần lưu ý. Cần có chủ trương quản lý thống nhất và cấp visa lao động, tránh trường hợp lao động dùng visa du lịch và tìm cách gia hạn để được ở lại".
Chúng tôi đã đến tận nơi dự kiến xây hồ chứa. Nhà đầu tư nói họ đã tính toán kỹ để không bị tràn, không thấm nước, không bay hơi ra không khí. Dự kiến xử lý ô nhiễm môi trường là nói như vậy nhưng làm thế nào? Nếu làm đầy đủ trách nhiệm thì có lãi không?
Tôi không có ý bàn lùi. Chỉ nhấn mạnh rằng cần nhận dạng và phân tích đầy đủ hơn các yếu tố thuận và không thuận để có bước đi và giải pháp tối ưu.
"Chỉ riêng dự án đường sắt vận chuyển alumina đã phải trình QH"
Thường trực Chính phủ đã phân công các bộ, ngành chuẩn bị báo cáo trình Quốc hội. Ủy ban có tham gia thẩm tra nội dung này không?
- Nghị quyết số 66 của Quốc hội đã xác định tiêu chí công trình, dự án trọng điểm quốc gia mà Quốc hội cần trình xem xét, quyết định chủ trương đầu tư chỉ cần đạt một trong 5 tiêu chí. Đó là tổng vốn đầu tư trên 20.000 tỷ đồng, trong đó vốn Nhà nước chiếm 30%; tiêu chí về môi trường; về di dân tái định cư; về quốc phòng an ninh và dự án có các cơ chế đặc biệt.
Công nhân Trung Quốc làm việc trên công trường dự án bô-xít Tân Rai. Ảnh do đoàn khảo sát của Ủy ban Khoa học, Công nghệ & Môi trường Quốc hội cung cấp
Quy hoạch khai thác bô-xít như đã nói ở trên chưa phải là quyết định đầu tư nên không bắt buộc phải trình ra Quốc hội.
Thực hiện kết luận của Bộ Chính trị, việc Chính phủ chủ động trình một số vấn đề liên quan đến quy hoạch, theo tôi là cần thiết, tạo điều kiện để có thêm những ý kiến đóng góp nhằm hoàn thiện quy hoạch, lại đại diện được cho ý chí của dân, tạo hậu thuẫn pháp lý cao hơn chứ không để thay đổi và cản trở.
Ủy ban có nhiệm vụ giúp QH thẩm tra những dự án luật, những nhiệm vụ về lĩnh vực khoa học, công nghệ, tài nguyên, môi trường. Tuy nhiên, đến nay chưa có một quyết định cụ thể nào về việc Ủy ban thẩm tra nội dung nêu trên trong báo cáo của Chính phủ.
Theo ông, xét cả về tác động môi trường và tiêu chí dự án ở địa bàn quan trọng về mặt quốc phòng, an ninh, thì dự án Nhân Cơ có được xem là dự án, công trình trọng điểm phải xin ý kiến Quốc hội không?
- Nếu chỉ xét riêng một hợp phần của Quy hoạch là một dự án đầu tư xây dựng đường sắt vận chuyển alumina thì quy mô đầu tư đã vượt quá 20.000 tỷ đồng và chỉ riêng dự án đó đã phải trình ra Quốc hội.
-
Lê Nhung
