- Khi trở thành nhân viên Sở Thuế vụ Mỹ cách đây hơn 60 năm, George W. Whitehouse không ngờ cái nghề mình chọn lại đưa ông tới nhiều mảnh đất xa xôi như thế. Ông đã ở Nassau (Bahamas) năm 1962 và ở Việt Nam khi Sài Gòn sụp đổ năm 1975. Ông quay lại VN để tham gia một phái đoàn nhân đạo do Quỹ Tưởng niệm Cựu chiến binh Mỹ tại VN (VVMF) tổ chức. Cùng đi với ông là hai người con trai, Tom và George A. - cả hai đều là cựu chiến binh từng tham gia chiến trường VN.

Những người kể chuyện VN

Năm 1974, Cơ quan Hợp tác quốc tế Mỹ cử chuyên gia thuế vụ Whitehouse tới VN để cải tổ hệ thống thuế cho chính quyền Sài Gòn. Tuy nhiên, không lâu sau, vấn đề này không còn là ưu tiên hàng đầu khi Đà Nẵng được giải phóng, tạo sự khó khăn cho chính quyền Sài Gòn cũng như những người Mỹ còn sót lại khi ấy. Bằng cách nào đó, ông đã có thể rời VN qua chặng dừng chân ở Thái Lan và trở về Mỹ.

Từ phải qua trái: Cha George W. Whitehouse, con George A. và Tom Whitehouse.

“Tôi luôn muốn trở lại VN” - George W. kể. Kể từ khi vợ ông, bà Doris, qua đời năm 2004, ông đã tình nguyện giúp người dân trong vùng cách quản lý thuế cá nhân ở Allentown (Pennsylvania, Mỹ). George A., con trai ông, đã thuyết phục ông thu xếp công việc để về VN lần này: “Tôi nghĩ chuyến trở lại này là một cách rất hay để kỷ niệm sinh nhật bố tôi”.

Ông bố George W. vừa mừng thượng thọ 90 tuổi vào ngày 22/2. Nhớ lại thời cũ ở VN, ông nói: “Tôi thích làm việc với họ và muốn trở lại đây để xem đất nước đã thay đổi thế nào”.

Hai người con trai, George A. và Tom, cho biết họ háo hức được thăm dự án rà phá bom mìn RENEW của Quỹ VVMF. Bản thân George A., năm nay 64 tuổi, tham gia nhiều công việc của Quỹ, trong đó có việc gỡ bỏ bom mìn còn sót lại, trợ giúp chăm sóc sức khỏe cho nạn nhân bom mìn và xây dựng trường học, thư viện ở VN.

Ông là trung sĩ phục vụ quân đội Mỹ trong hai năm 1971-1972 ở Đà Nẵng. Hiện ông làm nghề kế toán ở Silver Spring, Maryland. Em trai Tom kém ông hai tuổi, được cử tới chiến trường ở đồng bằng sông Cửu Long những năm 1969-1970. Ba mươi hai năm trước, Tom chuyển tới sống ở Portland (Oregon) và nay là giám đốc phụ trách nhân sự cho báo Portland Oregonian.

Ba cha con nhà Whitehouse luôn đi bên nhau trong những ngày trở lại VN. Họ vui mừng thấy Hà Nội nhộn nhịp, sôi động, thấy Đà Nẵng, Quảng Trị không còn dấu vết nào của những chiến trường tan tác khi xưa.

Người cha cho biết ông rất vui được quay trở lại, gặp gỡ sinh viên Hà Nội và “chụp ảnh với các cô gái xinh xắn.” Người con cùng tên với ông thì cho biết: “Tôi sẽ kể chuyện về chuyến đi này cho bạn bè ở Mỹ. Đất nước các bạn thật tươi đẹp. Tôi mong sẽ ngày càng có nhiều cựu chiến binh Mỹ quay lại đây hơn nữa”.

Khép lại quá khứ buồn

Cha con Whitehouse, cũng như nhiều người Mỹ khác, xuất hiện ở VN khi xưa với tư cách một người lính hay những quân nhân phục vụ cho cuộc chiến của chính phủ Mỹ. Tất cả họ đều không muốn gợi lại những kỷ ức mà chính họ phải đấu tranh để vượt qua suốt những năm tháng “sau Việt Nam”.

Ba cha con nhà Whitehouse trên đường phố Hà Nội

“Tôi đã bị thương, nhưng tôi không muốn nói tới thời gian đó nữa. Chúng tôi quay lại để xây trường, rà phá bom mìn… Chúng tôi muốn tiến về phía trước” - George A. nói.

Cuộc gặp mặt các cựu chiến binh VN đã phần nào giải tỏa những lo âu bởi quá khứ của các cựu chiến binh Mỹ.

Trước cuộc gặp, George A nói: “Tôi chưa biết sẽ nói gì với các cựu chiến binh VN. Tôi chưa từng bao giờ nghĩ điều gì tương tự thế sẽ xảy ra. Nhưng như tôi đã nói, chúng tôi muốn tiến về tương lai, chuyến thăm này là một cách để làm như vậy. Nhiều người nói VN là một cuộc chiến tranh. Tôi muốn thay đổi cách nói đó, VN là một đất nước, và là một đất nước tươi đẹp”.

Khi hai nước đang trong quá trình bình thường hóa quan hệ, người VN và người Mỹ đã ngồi lại với nhau, tìm cách để quá trình đó diễn ra được nhanh chóng, bền vững và toàn diện.

Ông Vũ Xuân Hồng, Chủ tịch Liên hiệp các tổ chức hữu nghị VN (VUFO) kể lại khi đó ông và Jan Scruggs, Chủ tịch VVMF đã quyết định, chính các cựu chiến binh phải là người đi đầu để khai thông quan hệ song phương.

Nhân viên thuế vụ khi xưa của quân đội Mỹ nay vui thích được trở lại VN và “chụp ảnh với các cô gái xinh xắn”.

Đó chính là lý do VVMF đã đưa rất nhiều đoàn cựu binh Mỹ trở lại VN trong suốt những năm qua. Chính Scruggs từng nói: “Đối với những người từng cầm súng thì cơ hội ngồi lại với nhau uống trà và đàm đạo là quá tuyệt vời.”

Trung tướng Trần Hanh - Chủ tịch Hội cựu chiến binh VN, khi tiếp chuyện các đoàn cựu binh Mỹ, cũng nói: “Lúc tham gia chiến tranh, những cựu binh Mỹ và VN đều ở lứa tuổi mười tám, đôi mươi. Tất cả đều trải qua những gian khổ, mệt mỏi trong chiến tranh. Nhưng thông qua đó, để có thể vào lúc này những người đã từng ở hai bên chiến tuyến mới chia sẻ được với nhau.

Trong chiến tranh, chúng ta chỉ có một mục đích là chiến thắng vì đất nước mình. Nhưng khi chiến tranh đi qua, những cựu binh Mỹ đã mở ra một cái cửa và cái cửa đó ngày càng rộng mở để giúp cho quan hệ hai bên ngày càng sâu sắc, không chỉ bằng lời nói, mà bằng những dự án hỗ trợ hợp tác”.

• Hương Linh