- Chủ nhiệm VPQH Trần Đình Đàn, nguyên Bí thư tỉnh Hà Tĩnh nhận định, ngoài mưa lớn, lũ lụt miền Trung có nguyên nhân từ các công trình thủy điện và giao thông.

Trao đổi với báo chí bên hành lang Quốc hội, ông Trần Đình Đàn khẳng định:

Thiệt hại nặng nề ở miền Trung một mặt do mưa lớn, một mặt do các công trình thủy điện, giao thông làm biến đổi dòng chảy tự nhiên, chậm thoát nước ra biển.

Chủ nhiệm VPQH Trần Đình Đàn: Công trình thủy điện, giao thông làm biến đổi dòng chảy tự nhiên.

Sau khi hình thành đường Hồ Chí Minh và một số tuyến đường dọc theo khu vực miền núi của Nghệ An, Quảng Bình, Hà Tĩnh, việc thoát nước từ trên rừng xuống mất tính tự nhiên.

Hiện quốc lộ 1 nằm giữa vùng giữa đồng bằng và biển được nâng cao, một số tuyến sông làm đê rất cao. Do đó, nước trên đại ngàn chảy xuống bị chặn và không đủ khẩu độ cho nước chảy ra biển.

Trong quá trình làm hồ đập thủy điện, do không có quy hoạch từ trước nên thấy chỗ nào có điều kiện là địa phương giao chủ đầu tư. Làm thủy điện, người ta lại chặt cây, mở đường rộng ra hàng trăm mét dọc đường đó... Việc này do quy hoạch làm hồ đập thủy điện không được chu đáo.

Có những nơi, tỉnh cho diện tích khoảng 200 ha gồm cả đường lẫn khu vực thi công nhưng doanh nghiệp chặt cây lên đến 300 ha. Vùng đó sẽ mất đi các cây cổ thụ, cây lớn - điều kiện để bảo vệ khu rừng đó khỏi nước lũ.

Trong trận lũ quét năm 2002, lúc đó tôi đang làm Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh, tôi chứng kiến nhiều đoạn ngập là do đường Hồ Chí Minh và sau đó đã đề nghị Bộ Giao thông cho mở khẩu độ một số cống. Nhưng có những nơi mở rồi mà lũ lụt sau đó vẫn tràn và xé luôn cống, chứng tỏ là do quy hoạch giao thông của mình.

Mà không phải chỉ do đường Hồ Chí Minh đâu mà có những tuyến nối từ khu vực này sang khu vực kia, sau khi có đường Hồ Chí Minh lại thêm một chuyện là ngăn dòng chảy tự nhiên tiếp. Phải thiết lập quy hoạch của khu dân cư, những chỗ không an toàn thì không nên để dân cư ở đó nữa.

Tóm lại, thiên tai là do mưa lớn nhưng việc làm thủy điện, rồi làm đường giao thông không lường hết được. Trong đó, có nguyên nhân từ phía quy hoạch.

Năm ngoái, khi xảy ra trận lũ tại Phú Yên, nhiều ĐBQH đã chỉ ra nguyên nhân do thủy điện và đề xuất lập ủy ban điều tra. Nhưng Chính phủ vẫn giữ quan điểm rằng thủy điện không có lỗi. Vậy theo ông, sau sự cố lần này, QH có nên mời một cơ quan độc lập để phân tích ngã ngũ nguyên nhân do đâu không?

- Tôi không phải là người chuyên về thủy điện và giao thông nhưng là người mắt thấy tai nghe. Khi nước không chảy được theo quy luật tự nhiên, tôi nghĩ rằng thủy điện là lý do. Tôi lâu nay không về được, nhưng đã có 20 năm đứng ra chủ trì tham gia chống lũ lụt.

Sáng 16/10, đập Khe Mơ (huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh) bị vỡ, làm hàng ngàn hộ dân bị ngập trong nước. Ảnh: Thanh Niên

Đập hồ Kẻ Gỗ có dung tích 320 triệu m3 nước, làm từ năm 1976 nhưng do nằm trên độ cao 32m so với mực nước biển nên nếu bị vỡ, cả thành phố Hà Tĩnh sẽ ngập trong biển nước... Khi nước xả như vậy cộng với nước đại ngàn đổ xuống sẽ không chảy được theo quy luật tự nhiên vì bị các tuyến đường và đê ở các vùng ven biển đều đã được nâng cao.

Nhà nước đã phải gia cố bằng việc làm thân đập tràn, làm thêm cánh cửa xả lũ. Vừa rồi, khi xả nước nhiều ngày liền, thành phố Hà Tĩnh chìm trong nước.

Với dự án đập Hồ Hô hôm trước hay thủy điện của Hương Sơn nếu hồ đó mà lở thì thiệt hại không thể lường được, không những thiệt hại về tài sản lớn gấp trăm lần mà nếu nó vỡ đập còn chết hàng nghìn người, có khi là cả xã trôi.

Do vậy, Chính phủ và địa phương nên nghiên cứu cái gì nên làm, cái gì không nên làm. Với những việc đang làm dở đã có quyết định cấp rồi nhưng cần thiết thì phải dừng và nên có giám sát những loại công trình như thế này.

Khuyết điểm của tôi khi làm Chủ tịch

Rõ ràng nếu không được sự đồng ý của địa phương thì không thể xây công trình thủy điện. Vậy theo ông, xảy ra lũ lớn, trách nhiệm của các lãnh đạo địa phương đến đâu?

- Việc này nếu mà nói thì tôi cũng có khuyết điểm vì lúc đó tôi đang làm Chủ tịch tỉnh. Bấy giờ tỉnh còn nghèo, người ta vào đầu tư để có nhà máy phát điện thông qua thủy điện, có hồ chứa nước để dân vùng đó có nước tưới, sinh hoạt. Ai cũng mong muốn.

Nhưng phải rút kinh nghiệm về vai trò quản lí nhà nước từ trung ương đến địa phương. Phải tính đến sự an toàn, vấn đề môi trường và hiệu quả kinh tế xã hội đối với dân sinh, an sinh...

Từng làm lãnh đạo ở Hà Tĩnh, đến nay, theo ông cần áp dụng giải pháp nào để hạn chế thiệt hại bão lũ do các công trình thủy điện, giao thông gây ra?

- Cần đề nghị Chính phủ phải có đợt tổng kiểm tra rà soát lại quy hoạch, Quốc hội sẽ phải tiếp tục giám sát. Có những việc bây giờ phải sửa. Nhiều hồ đập mặc dù đã cho phép đầu tư rồi nhưng thấy không ổn vì nằm trên độ cao mấy trăm mét mà dân ở dưới kênh đập thì phải xem xét giữa lợi ích của hồ đập đó khi có nguồn diện tích nước đến an toàn cho dân để cân nhắc chọn lựa.

Anh Nguyễn Văn Sáng (xóm 6, xã Phú Phong, huyện Hương Khê) chỉ kịp nhờ người đưa vợ và hai con gái đi lánh nạn, còn mình ở lại trong ngôi nhà ngập sâu. Ảnh: Phi Long

Ngoài ra, cần thiết phải mở khẩu độ của tuyến đường Hồ Chí Minh đi dọc theo triền núi từ Thanh Hóa đến Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình và dọc theo các tỉnh liên quan, để làm cho dòng chảy được tự nhiên. Bây giờ trên miền núi độ cao cách 700 - 800m so với mực nước biển mà vẫn bị ngập sâu, nước đến nóc nhà là do dòng chặn của nước.

Những dự án như đập Hố Hô, thủy điện Hương Sơn nếu bị lở thì thiệt hại không thể lường trước được. Theo tôi, có những công trình đã làm dở hoặc có quyết định làm rồi nhưng cần thiết thì phải dừng, không thể làm bằng mọi giá. Như đập Hố Hô, vừa rồi mà lở thì hàng chục xã của Hương Khê và một phần của Quảng Bình sẽ trôi hết. Nhưng may mắn là đã được mà bộ đội biên phòng ra ứng cứu kịp thời.

Với thiên tai, nhất hỏa nhì thủy không ai lường được đâu. Bây giờ phải kiểm tra lại và làm cái quy hoạch cho trọn vẹn. Đáng phát triển thủy điện đến đâu, đáng mở giao thông đến đâu, phải tính cho thật kỹ.

• Lan Anh ghi