Với tư cách là một người trong cuộc, xin được trao đổi một số vấn đề như sau:

Mặc dù thời gian hoàn thành luận án TS thông thường theo lý thuyết là 3 năm (Anh, Úc) hoặc 4 năm (Hoa Kỳ) nhưng thực tế không phải như vậy. Một tỷ lệ rất lớn các NCS ở Anh, Úc không thể kết thúc tất cả mọi chuyện trong thời gian 36 tháng. Ở Hoa Kỳ, cũng chỉ có vài % NCS có thể hoàn thành mọi chuyện trong thời gian 48 tháng! Đó là thực tế.

Ở trường ĐH nơi tôi làm NCS, trong ngành mà tôi đã theo học, tôi cũng là người duy nhất nhận Giấy chứng nhận tốt nghiệp tạm thời đúng 36 tháng trong vòng 5 năm trở lại đây (còn trước đó thì tôi không có số liệu).

Tuy nhiên, tôi chỉ thấy mình là người may mắn, vì đã được Giáo sư hướng dẫn giao một đề tài khá gần gũi với chuyên ngành của mình, nên tiết kiệm được một khoảng thời gian đáng kể. Tôi hoàn toàn không nghĩ là mình giỏi hơn những người đang cần thêm thời gian.

Bản thân tôi biết rất nhiều NCS không hoàn thành đúng thời gian lý thuyết ở Anh (3 năm) hay Hoa Kỳ (4 năm), họ làm việc rất chăm chỉ, thậm chí, có người thường làm việc trong Phòng thí nghiệm đến 10h đêm, làm việc cả cuối tuần. Và họ hoàn toàn không phải là người không giỏi, họ vẫn có các bài báo đăng trên các Tạp chí chuyên ngành có uy tín.

Không có chuyện “một số trường ĐH ở Anh, Úc gần đây đã tăng thêm thời gian làm NCS”

Trong công văn phản hồi của ban điều hành đề án 322, TS Phúc có nói “Gần đây, chỉ có một số trường ĐH Australia và Anh tăng thời gian đào tạo tiến sĩ từ 3 năm lên thành 3-4 năm".

Điều này không đúng. Tất cả các trường ĐH ở Anh, Úc xưa nay không thay đổi các quy định về thời gian làm NCS, và về vấn đề này, tất cả các trường đều có quy định như nhau cả. Không có chuyện gần đây, một số trường tăng thời gian làm NCS. Theo quy định chung của tất cả các trường, thời gian làm NCS thông thường là 3 năm. Đây là thời gian các trường ở Anh sẽ thu học phí (khoảng trên 10 ngàn bảng Anh). Sau thời gian này, nếu không hoàn thành luận án, NCS sẽ đóng một khoản tượng trưng 200 bảng Anh cho năm thứ 4.

Mặc dù quy định chung là 3 năm, nhưng thực tế, tỷ lệ người có thể hoàn thành trong 36 tháng là rất thấp, nên các trường cũng có quy định rõ về chuyện “học phí tượng trưng” này, và được đưa vào văn bản rõ ràng - chứng tỏ chuyện này không phải là cách giải quyết cho các vấn đề phát sinh đột xuất.

Về việc IDP có công văn nói “Thời gian thông thường để hoàn tất chương trình học tiến sĩ tại Australia là 3 năm" , tôi cho là IDP chỉ nói dựa trên các quy định chung của các trường chứ không phải là từ số liệu thực tế. Xin nói luôn, giả sử, nếu hỏi Hội đồng Anh về thời gian làm NCS ở Anh, TS Phúc cũng sẽ có câu trả lời tương tự, vì họ cũng chỉ nói lại rất máy móc các quy định chung rất lý thuyết của các trường. Các tuyên bố này hoàn toàn không dựa trên số liệu thực tế.  Ngoài ra, để thu hút sinh viên đến nước mình học, họ cố tình quên nhắc đến các số liệu thực tế!

Để biết rõ thực hư, TS Phúc có thể yêu cầu họ cung cấp các số liệu thực tế có bao nhiêu % NCS hoàn thành trong 36 tháng, bao nhiêu % NCS hoàn thành trong 48 tháng , 60 tháng…Sẽ biết rõ tuyên bố của IDP về thời gian 36 tháng là không thực tế.

Ngay cả bản thân tôi, khi nhập học, tôi có nói rõ với Giáo sư hướng dẫn mình là tôi chỉ có tiền trong 36 tháng, cần phải kết thúc mọi chuyện trong thời gian đó.

Ông ấy đã cười rất to và bảo là chúng tôi sẽ cùng nhau làm tất cả những gì có thể, nhưng ông ấy hay bất cứ Giáo sư nào cũng không thể bảo đảm điều đó trước khi mọi chuyện chưa bắt đầu. Thế nhưng, tại sao một số NCS ở Anh, Úc có thư mời nhập học là 4 năm-không giống như quy định chung của trường?

Xin nói rõ, vì thời gian làm NCS không thể là một con số cố định, mà chỉ có thể là 3-4 năm (Anh, Úc) hay 4-6 năm (Hoa Kỳ). Nên các NCS có thể đề nghị Giáo Sư hướng dẫn mình yêu cầu Phòng Sau đại học viết trong thư mời là 4 năm! Đây là chuyện không có gì khó khăn cả. Và theo quan điểm của họ, nói là 3 năm cũng đúng, nói 4 năm cũng không sai, nói 3-4 năm cũng đúng luôn. Vì đó là số liệu thực tế về thời gian làm NCS ở Anh, Úc. Người ta rất sẵn sàng làm chuyện này, và không có gì sai trái cả.

Trước khi bắt đầu làm nghiên cứu, 3 hay 4 năm đối với họ đều là câu trả lời đúng cả. Mặt khác, người ta không quan trọng cái thư mời nhập học này, thư mời này chỉ để làm thủ tục giấy tờ ban đầu, nên họ rất vui lòng ra một cái thư mời 4 năm. Đối với họ, quá trình làm nghiên cứu sau đó mới là vấn đề.

Tuy nhiên, Ban điều hành 322 lại rất cứng nhắc về cái thư mời nhập học này. Vì vậy, có tình trạng cùng một trường, cùng một ngành, mà có NCS được nhà nước cấp tiền 3 năm, có NCS lại được cấp tiền 4 năm - trong khi bản chất vấn đề đều như nhau cả - là đến năm thứ 3, các Giáo sư hướng dẫn mới biết chắc người nào cần thêm thời gian, và cần thêm khoảng chừng bao nhiêu.

Dẫn đến tình trạng cùng một trường, có người thì lo lắng sốt vó chạy đua với thời gian, có người thì thoải mái với 4 năm học bổng.

Tóm lại, là một người trong cuộc, tôi mong muốn Ban điều hành Đề án 322 cần biết rõ thêm về tình hình thực tế của chương trình NCS ở nước ngoài, để có những chính sách, những thay đổi thích hợp, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các NCS hoàn thành chương trình học một cách tốt nhất, và bảo đảm được sự công bằng trong việc cấp kinh phí.

• TS Phan Thanh Sơn Nam (Trường ĐH Bách khoa TP.HCM)