Nghiên cứu chính của Viện KIST là: Khoa học ứng dụng, Hóa kỹ thuật, Khoa học Polymer và Ceramics, Công nghệ kim loại, Cơ khí và hệ thống điều khiển, Công nghệ thông tin và Điện tử, Công nghệ môi trường, Công nghệ sinh học, và Hoạch định nghiên cứu.

Một vài điểm đáng nhớ xung quanh câu chuyện thành công của viện KIST từ thủa ban đầu [Tham khảo 9]:

(1) Được Tổng thống Park Chung- Hee quan tâm đặc biệt, và chỉ đạo sát sao; (2) Chọn được vị Giám đốc Choi Hyong-Sup xuất chúng; (3) Tuyển chọn được những cá nhân xuất sắc từ nước ngoài về làm việc; (4) Nghiên cứu gắn liền với thực tiễn sản xuất, nghiên cứu từ những cái nhỏ nhất; (5) Tạo môi trường nghiên cứu tuyệt diệu, và tạo điều kiện sống ổn định cho các nhà nghiên cứu, cụ thể là cung cấp cho họ nhà ở và bảo hiểm y tế. Tạo điều kiện thuận lợi cho việc giáo dục con cái họ, trả lương cho họ tương đương bằng 1/4 mức lương họ nhận được ở Mỹ, vì vậy mà hầu hết các nhà khoa học là đều từ Mỹ trở về; (6) Rất nhiều thư kiến nghị gửi Tổng Thống phản đối mức lương của viện KIST, và người phản đối KIST gay gắt nhất hồi bấy giờ là Hiệu trưởng ĐH quốc gia Seoul, ông cho rằng viện KIST có thể gây ra những vấn đề xã hội; (7) Nhiều nước phát triển được Mỹ hỗ trợ tương tự, bao gồm cả Mỹ La Tinh, trong đó có cả những viện và ĐH được thành lập theo sáng kiến của Mỹ và bằng viện trợ của Mỹ, đã không thành công.

Những thành công và tác động của Viện KIST đối với nền kinh tế Hàn Quốc:

(1) Viện KIST hiện tại là viện khá nổi tiếng trên thế giới, KIST đã gây hiệu ứng lan tỏa cho quá trình hiện đại hóa các Viện khác như là Viện Khoa Học và Công Nghệ Cao Cấp Hàn Quốc (KAIST), Viện Phát Triển Hàn Quốc (KDI), Viện Năng Lượng Nguyên Tử Hàn Quốc, các Viện và các trường ĐH khác; (2) Đã góp phần để hồi hương chất xám hải ngoại, Hàn Quốc là quốc gia đầu tiên ở Châu Á thành công trong việc chống chảy máu chất xám; (3) Là cơ quan nghiên cứu và cũng là “Bộ tham mưu”- (Think- Tank) về Khoa Học Công Nghệ cho chính phủ Hàn Quốc; (4) Viện KIST đã tạo ra một cuộc cách mạng khoa học và công nghệ cho Hàn Quốc, và thúc đẩy nền kinh tế Hàn Quốc (cụ thể nền kinh tế dựa vào trí thức). Sức mạnh kinh tế hiện nay của Hàn Quốc đã được thế giới nghi nhận, Hàn Quốc có những tập đoàn hàng đầu thế giới như Hyundai, Samsung…đặc biệt ngày nay Hàn Quốc là quốc gia đứng thứ 2 thế giới có số lượng bằng phát minh (tính theo đơn vị 1 triệu người).

 V. Những Đề Nghị

Xuất phát từ bối cảnh của GD và kinh tế Việt Nam, và kinh nghiệm từ các nước như đã đề cập ở trên, tôi xin có vài đề nghị và nhấn mạnh trên một số điểm sau đây:

1. Mỹ có nhã ý giúp VN trong việc xây dựng ĐH quốc tế, vì vậy nên để Mỹ giúp chúng ta, khoa học kỹ thuật của Mỹ rất mạnh, và có họ kinh nghiệm trong vấn đề này. Chúng ta có thể yêu cầu Mỹ để giúp ta xây dựng một Viện theo mô hình KIST, giúp đỡ ta trong vai trò tư vấn, nhân lực. Ví dụ chúng ta mời ông S. Malcolm Gillis (hiện tại trong ban quản trị của quỹ học bổng VEF) là một chuyên gia lão luyện trong GD đã từng là Hiệu trưởng ĐH Rice (một ĐH tốt của Mỹ) vào trong hội đồng quản trị hay Phó Giám đốc ĐH quốc tế. Chúng ta thậm chí có thể nhờ Mỹ giúp đỡ cả về thiết bị thí nghiệm, nhưng không nên để Mỹ áp đặt mô hình, tất cả phải được bàn thảo trên cơ sở khoa học và phù hợp với thực tế Việt Nam.

Mọi người có thể đặt câu hỏi rằng nếu chúng ta xây dựng ĐH đẳng cấp quốc tế như mô hình Viện KIST thì chúng ta không có sinh viên đẳng cấp quốc tế? Tôi xin trả lời như sau, trước hết chúng ta phải xác định cái yếu kém chính của hệ thống GD bậc cao của chúng ta là gì? Điều này đã được đề cập ở trên (nên nhớ rằng không phải ai tốt nghiệp ở những ĐH hàng đầu của Mỹ cũng giải quyết được những công việc cụ thể trong thực tế). Sau nữa là tôi lạc quan với những gì mà Bộ GD và đào tạo đã làm gần đây, tôi hy vọng VIST (Vietnam Institute of Science & Technology) của Việt Nam sẽ có tác động tích cực đối với 2 trường ĐH quốc gia, và các ĐH Bách khoa, các ĐH khác để gánh vác trọng trách này. Hai Đại học quốc gia của chúng ta mới được thành lập 10 năm nay (có cơ chế thoáng nhất trong số các ĐH của chúng ta), đã có những dịch chuyển làm tôi lạc quan, nhất là trong các vấn đề tiếp cận với thế giới bên ngoài, tuy nhiên chúng ta phải tiếp tục nhìn nhận những điểm yếu kém của chúng ta để điều chỉnh, làm cuộc cách mạng thậm chí phải chấp nhận những liệu pháp sốc.

2. Chọn được đúng người làm Giám đốc ĐH đẳng cấp quốc tế, là một nhân tố tối quan trọng quyết định sự thành công của Đại học lúc ban đầu. Giám đốc phải là người am hiểu về giáo dục, có đầu óc kinh doanh, đặc biệt phải có kinh nghiệm quốc tế và mang bản sắc của dân tộc Việt Nam. Giám đốc có thể là người Việt ở trong nước hay người Việt ở hải ngoại nhưng yêu quê hương, tận tâm với công cuộc phát triển của đất nước. Hiện tại không thiếu những cá nhân ưu tú, nói như danh nhân Nguyễn Trãi, đại ý rằng “Nước Việt chúng ta, cũng có lúc thịnh lúc suy, nhưng hào kiệt thì thời nào cũng có”, cái chính là chúng ta có nhìn thấy hoặc muốn những ngôi sao đó chiếu sáng hay không? Có nhiều người Việt ở nước ngoài rất xuất sắc, có người từng làm trong chính phủ Mỹ, hiểu từng ngõ ngách trong nội bộ chính phủ Mỹ, có thể kiểm chứng dễ dàng những người này qua các dự án, tổ chức liên quan đến Việt Nam. Vì vậy nếu chúng ta yêu cầu Mỹ giúp đỡ thì tốt nhất nên chọn những người này.

3. Tuyển chọn những người để làm nghiên cứu tại ĐH này, phải thực sự xuất sắc đáp ứng sự đòi hỏi của ĐH. Có chế độ đãi ngộ như Viện KIST đã làm, về vấn đề trả lương ví dụ những nghiên cứu sinh VN sau khi ra trường đi làm ở ngoài hoặc Trợ lý Giáo sư tại các trường ĐH Mỹ lương điển hình $50.000- $100.000 một năm chưa trừ thuế (khoảng $4000- $8000 một tháng), chúng ta có thể tuyển để trả họ khoảng $1000- $2000 một tháng tùy theo kinh nghiệm và trình độ. Tôi nghĩ rằng trả lương như vậy cho những người làm khoa học thực sự là hoàn toàn xứng đáng.

4. Phải có sự ủng hộ và chỉ đạo sát sao của Đảng và chính phủ, để vượt qua những khó khăn, những thách thức ban đầu, những hiệu ứng xã hội có thể có.

5. Hướng nghiên cứu của ĐH, phải hướng vào tương lai và công nghệ bản địa. Tôi đề nghị chúng ta nên tập trung nghiên cứu vào những lĩnh vực sau đây (1) Công nghệ hóa học và Công nghệ sinh học; (2) Công nghệ thông tin và Điện điện tử; (3) Cơ khí và Cơ điện tử , Điều khiển tự động; (4) Khoa học vật liệu; (5) Khoa học tính toán (Computational Science).

Tôi xin giải thích lĩnh vực thứ (5) Khoa học tính toán, chúng ta có thể hiểu nôm na là lĩnh vực liên quan đến nhiều đến Mô hình hóa… đây là lĩnh vực bao gồm Cơ học tính toán (Computational Mechanics), Vật lý tính toán (Computational Physics), Hóa tính toán (Computational Chemistry), và Toán ứng dụng (Applied Mathematics)…, là lĩnh vực rất quan trọng liên quan tới tất cả các ngành nghề để giải quyết các vấn đề phức tạp trong khoa học kỹ thuật. Hiện tại chính phủ Mỹ coi Khoa học tính toán là một trong những ngành quan trọng nhất đảm bảo sự cạnh tranh của Mỹ [10]. Tôi rất mừng và ngạc nhiên là một Viện Khoa học tính toán như vậy vừa được thành lập tại Thành phố Hồ Chí Minh [11], có lẽ do sức hấp dẫn của Thành phố và do sự nhanh nhạy, năng động, và cởi mở của đội ngũ lãnh đạo Thành phố HCM đã có sự ra đời một Viện như thế. 

Sự tập trung nghiên cứu các lĩnh vực ở trên cho phép chúng ta phát triển các công nghệ chế biến, từ các sản phẩm nông nghiệp, hải thủy sản, đến sản phẩm từ dầu mỏ. Chúng ta phát triển công nghệ thông tin ứng dụng vào mọi ngành nghề, phát triển công nghiệp đóng tàu, phát triển máy móc phục vụ nông nghiệp, chế tạo máy móc tự động hóa trong các nhà máy, doanh nghiệp. Chế tạo các phần trên của các giàn khoan, các ống công nghệ trong nhà máy lọc hóa dầu. Công nghiệp máy tính, luyện kim…thực tế có nhiều vấn đề bức xúc từ cuộc sống mà đòi hỏi khoa học kỹ thuật ở VN, chúng ta cần giải quyết, ví dụ nghiên cứu để làm sao kè đê điều cho hiệu quả (vì hiện tại các đê của sông Hồng, sông Thái bình ở nhiều nơi đang đe dọa cuộc sống mùa màng của bà con nông dân). Chúng ta học tập từ Hàn Quốc nghiên cứu từ những cái nhỏ nhất, xe đạp, vòng bi…sau này tiến tới chế tạo ô tô, máy bay…nghiên cứu đưa ngay vào sản xuất để kiểm chứng các phát minh và xuất khẩu những phát minh đó [12].

6. Địa điểm để xây trường ĐH đẳng cấp quốc tế: Có nhiều ý kiến cho rằng ĐH đẳng cấp quốc tế phải được xây dựng ở Hà Nội, và Thành Phố Hồ Chí Minh. Thiết nghĩ chúng ta phải xem xét kỹ và cẩn thận điều này. Một là, kinh nghiệm của các nước như đã đề cập ở trên, đây là một dự án có sự rủi ro, vì vậy chúng ta cũng phải tính đến trường hợp xấu nhất; hai là, địa điểm phải phù hợp với quy hoạch tổng thể của cả nước, từng vùng, từng địa phương, phát huy và tận dụng nội lực của địa phương, tạo ra một sự hài hòa cho nền kinh tế của chúng ta sau này; ba là, như đã nói ở trên về Viện, ĐH nghiên cứu cần không gian thoáng để có tổ hợp các phòng thí nghiệm lớn, các cơ sở dịch vụ để thử nghiệm ngay việc nghiên cứu của chúng ta, đặc biệt có khuôn viên thoáng đãng, yên tĩnh cho các nhà nghiên cứu.

Hiện tại mọi thứ của chúng ta bị ảnh hưởng quá nhiều của tư tưởng tập trung, cơ chế tập trung. Chúng ta vẫn có quan niệm rằng Hà Nội là thủ đô nên phải tập trung mọi cái về thủ đô. Thực tế thủ đô chỉ nên là trung tâm chính trị văn hóa của cả nước. Về kinh tế phải do nội lực của từng địa phương khai thác, nếu chính phủ muốn xây dựng trung tâm kinh tế lớn của cả khu vực, thì tôi nghĩ nơi đó nên là TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng. Về giáo dục chính phủ càng phải điều tiết chuyện này. Hiện tại Hà Nội chiếm 90% các viện nghiên cứu của cả nước, chiếm 64 % các trường ĐH, và 57% tổng số tri thức của cả nước. Hà Nội có 86.2 % số Giáo sư của cả nước, trong khi đó TP. Hồ Chí Minh chỉ có 9.5%. Chúng ta thử xem như thế có hợp lý không? Tâm lý chung nhiều sinh viên sau khi tốt nghiệp chỉ muốn ở lại nơi mà mình đã học, nhất lại là thành phố lớn. Chính vì điều này mà mỗi mùa tuyển sinh, Hà Nội lại chật cứng người. Hậu quả là nguyên nhân góp phần gây ách tắc giao thông thường xuyên và ô nhiễm môi trường. Một phần vì điều này mà lãnh đạo Hà Nội gần đấy phải ra quyết định mang tính tiêu cực là không cho người dân đăng ký xe máy…

Đây là vài ví dụ về cơ chế tập trung của chúng ta. Trong quá khứ cách đây khoảng 15 năm chúng ta đã chuyển Học Viện Kỹ Thuật Quân Sự (được Liên Xô xây dựng), và ĐH Tài Chính… khi các trường này đang có một cơ ngơi khang trang ở Phúc Yên nơi cách Hà Nội chỉ có 30-40 KM. Các Bộ, các Tổng Công ty có nhất thiết là cứ phải ở Hà Nội không? Tại sao không đặt ở Hải Phòng, Nam Định, Vinh, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh…lấy một ví dụ Tổng Công ty Dầu khí Việt Nam (PETROVIETNAM) nên chuyển trụ sở vào TP. Hồ Chí Minh, để ở Hà Nội là lãng phí tiền bạc của nhà nước, khi hầu hết cán bộ đi họp là đều từ trong Nam…

Nếu chủ trương xây dựng 2 trường ĐH quốc tế, thiết nghĩ trước hết chúng ta nên xây dựng một trường đã, để rút kinh nghiệm, và sẽ xây dựng trường thứ 2 sau. Trường này nên đặt ở trong Nam vì trong Nam có sức hút và sự hấp dẫn hơn.

 Chúng ta thử nghĩ trường này có thể đặt ở Nha Trang được không? Nha Trang điều kiện, cơ sở hạ tầng tự nhiên tốt, là chỏm đầu của khu vực kinh tế đầy năng động Miền Đông Nam bộ (Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, TP. Hồ Chí Minh, Bình Dương và Vũng Tàu) và không quá xa các khu kinh tế lớn ở miền Trung.

Đối với ngoài bắc chúng ta nên xây dựng trường ĐH quốc tế trong quy hoặch vùng thủ đô Hà Nội tương lai sau này [13], trường này có thể ở một trong các tỉnh đồng bằng sông Hồng (xứ Đông- xứ Đoài- xứ Nam- xứ Bắc). Chúng ta thử nghĩ đặt ở Hải Dương (HD) thì sao (TP. Hải Dương, hay Chí Linh HD, địa thế rất lý tưởng cho nghiên cứu)? Hải Dương nằm trong vùng thủ đô trong tương lai, có hệ thống giao thông tương đối tốt, là trung tâm của đồng bằng Bắc bộ, cách Hà Nội hơn 50 KM, cách Hải Phòng 40 KM, nằm ở trọng tâm tam giác phát triển kinh tế phía bắc, Hà Nội- Hải Phòng- Quảng Ninh.

Bố trí như vậy sẽ giảm gánh nặng cho Hà Nội và hài hòa cho sau này. Các địa phương lân cận với Hải Dương như là Bắc Ninh, Bắc Giang, Quảng Ninh cả khu vực này có 5 triệu dân mà hiện chưa có một ĐH nào. Nếu nhìn lại lịch sử Khoa Cử Việt Nam từ thời xa xưa, Hải Dương nơi đây chính là mảnh đất học trong 185 kỳ thi, từ 1057 đến 1919, cả nước có 2898 tiến sĩ, thì Hải Dương, tính theo địa bàn hiện nay đã có 500 người, chiếm 1/6 của cả nước; trong số 47 trạng nguyên, Hải Dương có 12 người [14]. Những người con vĩ đại nhất của dân tộc Việt chúng ta cũng đang ngả lưng ở đây như Trần Hưng Đạo, Nguyễn Trãi và nhà giáo đầu tiên của chúng ta Chu Văn An…Nơi đây cũng là quê hương của Nguyễn Thi Duệ, nữ tiến sĩ đầu tiên của Đại Việt [15].

Trên đây là nhìn từ khía cạnh vĩ mô, quản lý nhà nước và địa thế. Còn đối với giới trí thức những người làm khoa học thực sự nói chung, cái quan trọng nhất là làm sao đảm bảo cuộc sống vợ con, gia đình, có môi trường làm việc tuyệt diệu, có internet tốc độ cao, có dịch vụ bưu điện tốt để xử lý và trao đổi các thông tin nhanh với thế giới bên ngoài. Thích những nơi yên tĩnh thoáng mát, không ồn ào và ô nhiễm môi trường. Việc lựa chọn một địa điểm thích hợp và thuận tiện, bao gồm cả địa thế, để xây dựng ĐH quốc tế là một vấn đề quan trọng, có liên quan đến sự thành bại của nó, vì vậy chúng ta phải nghiên cứu bàn thảo cho kỹ.

Với tư cách là một công dân của Việt Nam, tôi xin nêu vài suy nghĩ và đề nghị trên đây về việc xây dựng Đại học đẳng cấp quốc tế. Hy vọng rằng tất cả ý kiến của mọi người đều được lắng nghe, và bàn thảo trên cơ sở khoa học, phù hợp với thực tế Việt Nam.

Đặng Đình Thi (Giảng viên trường ĐH Bách khoa Hà Nội, Nghiên cứu sinh Kỹ thuật Hàng không, University of Florida, Hoa Kỳ)

Tài liệu tham khảo trong bài viết xem tại đây.