Ông Vũ Đình Hòe, nguyên Bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục Chính phủ Cách mạng Nhân dân lâm thời, tại buổi dự lễ kỷ niệm 60 năm ngày khai giảng ĐHQG Nội (15/11) đã phát biểu về "tinh thần ĐH" với những nội dung thời sự.

Ông Vũ Đình Hòe, Bộ trưởng Giáo dục đầu tiên của VN và bà Nguyễn Thị Bình, nguyên Bộ trưởng GD những năm 80 (Ảnh: Bùi Tuấn)

"Hãy tham gia vào bài giảng bằng các câu hỏi của mình, thậm chí - hãy "cãi lại" (tôi để trong ngoặc kép) thầy cô, đương nhiên một cách lễ độ và có lý lẽ. Tôi đã trải qua những tình huống đó trong đời dạy học của mình, lại là dạy ở các lớp trường tư, nhiều học sinh cùng tuổi với thầy nên dám "ngang bướng" lắm (ngang bướng hợp lý)", ông bộc bạch trong câu chuyện với SV. 

VietNamNet xin trích giới thiệu nội dung phát biểu của ông Vũ Đình Hoè.

Mở ĐH có "lạc điệu" không? 

Tôi khâm phục cố Bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên khi từ năm 1969 ông đề ra vấn đề nghiên cứu vai trò của các ông đồ Nho trong sự nghiệp giữ nước và dựng nước của dân tộc ta. Hơn ba chục năm đã trôi qua, đến nay vấn đề vẫn còn bỏ ngỏ. Nhưng một ông bạn thanh khí khác của tôi, nay cũng đã thành người thiên cổ, Nhà giáo Nhân dân Vũ Đình Liên về cuối đời đã tổng kết những trăn trở của mình về mối quan hệ giữa Cách mạng và Trí thức bằng mấy vần thơ:

Cách mạng là Nhân nghĩa

Ông Đồ là Thi thư

Bút tuôn dòng Nhân ái

Từ ngón tay Ông Đồ 

Sau nhiều năm mầy mò tìm hiểu Tư tưởng Hồ Chí Minh, tôi mạo muội khẳng định: Hồ Chủ tịch hơn ai hết hiểu rõ chân lý trên đây. Liên minh Công - Nông - Trí làm nền tảng cho khối đại đoàn kết toàn dân tộc - động lực vô địch của cách mạng Việt Nam - mới đích thực là Tư tưởng Hồ Chí Minh. 

Mà trí thức, xưa thì từ cửa các trường Đại tập, nay từ cửa các trường ĐH mà ra. Cho nên chỉ 20 ngày sau Tuyên ngôn Độc lập Hội đồng Chính phủ trong phiên họp dưới sự chủ toạ của Hồ Chủ tịch ngày 22/9/1945, đã "quyết nghị đến 15/11/1945, trường ĐH sẽ mở cửa". 

Việc làm ấy đáp ứng rất trúng ý nguyện của SV, thanh niên. Họ đến dự khai giảng rất đông. Và ĐH Quốc gia Việt Nam không chỉ khai giảng lại các trường, khoa sẵn có, mà còn mở khoa mới. Đó là các lớp xã hội - chính trị đặc biệt, với những giảng viên lỗi lạc như GS Võ Nguyên Giáp, GS Phạm Văn Đồng, GS Trần Văn Giàu, GS Hồ Hữu Tường v.v..., với các môn triết học, sử học cũng như các môn chuyên nghiệp về kinh tế, tài chính, về luật học cùng hai môn ngoại ngữ Anh văn và Nga văn.  

Tôi trộm nghĩ Lớp xã hội - chính trị ấy mang đầy đủ tinh thần ĐH, hơn nữa bắt đầu xây đắp nền tảng triết lý giáo dục cho toàn bộ hệ thống giáo dục của nước Việt Nam mới trên cơ sở hoà hợp văn minh Đông và Tây. Văn minh Đông phương là châm ngôn từ ngàn đời nay lại toả sáng: 

Ngọc bất trác bất thành khí

Nhân bất học bất tri lý 

Học phải đến nơi đến chốn thì mới tri được Lý. Lý đây chính là Đạo lý, là Đạo "ở đời", Đạo "làm Người". Đạo làm Người tới tuyệt đỉnh là Đại Nghĩa và Chí Nhân. Đại Nghĩa dân tộc là "không có gì quý hơn Độc lập Tự do". Chí Nhân là "thương người như thể thương thân", "tứ hải giai huynh đệ". Rồi từ "nhiễu điều phủ lấy giá gương", "bầu ơi thương lấy bí cùng" ta sẽ góp sức làm nên "Thế giới đại đồng". 

Văn minh Tây phương là các khoa học chuyên môn, kỹ thuật, rất cần cho cuộc sống thời nay. Nhưng cái nền vẫn luôn luôn phải là tinh thần đại học xưa (tức Đại tập), không thì thế giới đại loạn. Tôi nhấn mạnh lại: Tinh thần đại học. 

Những điều tôi vừa trình bày trên đây, đó là cái bất biến của nền giáo dục mới, vì mục đích nhân sinh và xây dựng trên các nguyên tắc dân tộc, khoa học, đại chúng. Còn hệ thống và phương thức tổ chức đào tạo, nội dung chương trình, phương pháp dạy và học, kế hoạch thực hiện thì có thể phải thay đổi, theo các điều kiện khách quan và chủ quan của từng địa điểm và từng thời gian hoạt động. 

Nay Đảng lãnh đạo đã đề xuất và đang thực thi đường lối Đổi mới, mở cửa và hội nhập với khu vực và thế giới; một nền kinh tế thị trường năng động và luôn biến động đang hình thành mà hệ thống giáo dục không thay đổi, tiếp tục chú trọng một mớ kiến thức kinh điển và kinh viện, thì SV ra trường bị thất nghiệp cả loạt là điều khó tránh khỏi. Tuy nhiên có điều an tâm là nếu rèn được cho họ một nhân cách, một bản lĩnh vững vàng thì dẫu có thất nghiệp nhất thời, họ vẫn tìm ra cách sống có ích cho mình và cho xã hội. 

Bác Hồ 2 lần làm SV ĐH 

Trước hết,  tôi nhắc nhở các em nên nhớ rằng: có người thích nói Bác Hồ không qua Đại học nào mà kiến thức đông, tây, kim, cổ Bác đều uyên thâm. 

Không phải đâu! Bác Hồ chúng ta từng thụ giáo đại học ở nơi cha mình là cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc. Hồi trước, Phó bảng Sắc cùng Giải San (Phan Bội Châu) từng học đại tập với người thầy yêu nước nổi tiếng khắp vùng là cụ Cử Nguyễn Thức Tự. Khi Ông Đồ Tự mất, đám đưa tang của môn sinh và dân chúng dài 2 - 3 cây số và Phan Bội Châu viếng bài thơ có câu: Kinh sư dị đắcNhân sư nan tầm (Thầy dạy chữ nghĩa dễ kiếm/Thầy dạy làm người khó tìm).

Cụ Phó bảng Sắc hẳn noi gương Thầy Tự, đã làm "nhân sư" - ông thầy đại tập, rèn đạo "ở đời làm người" cho Nguyễn Tất Thành. 

Có cái vốn đại tập căn bản ấy rồi, Bác Hồ của chúng ta lại làm SV ĐH, không phải một lần mà 2 lần nữa trong đời. 

Lần đầu vào năm 1924 tại trường ĐH các dân tộc phương Đông ở Mạc Tư Khoa để được trang bị những kiến thức xã hội - chính trị khả dĩ làm nổi nhiệm vụ một cán bộ Quốc tế Cộng sản. Lần thứ hai vào năm 1935 - 1938, Bác học ở trường ĐH Lênin. Xong chương trình ĐH, Bác học tiếp lớp nghiên cứu sinh, vừa chuẩn bị bảo vệ luận án phó tiến sĩ về đề tài "Phong trào nông dân ở Trung Quốc" vừa tham gia giảng lịch sử Đảng Bôn - sê - vích và các nguyên lý tổ chức Đảng cho nhóm học viên Việt Nam tại Học viện các vấn đề dân tộc và thuộc địa.  

Giật bằng để leo cao: viện sĩ cũng chỉ là kẻ cơ hội 

Các em là ngày hôm nay của nền ĐH VN, ngày mai của kinh tế, văn hoá, khoa học kỹ thuật nước nhà. Vậy các em phải tập (theo tinh thần đại tập nói trên) và học như thế nào? 

Về tập, tức về rèn luyện, các em hãy cố gắng: "Sống, học tập và làm việc theo gương Bác Hồ vĩ đại". Vấn đề là hiểu và làm như thế nào. Theo thiển ý của tôi thì điều quan trọng nhất không phải là thuyết giáo Tư tưởng Hồ Chí Minh mà là rèn tập cho mình một nhân cách thanh niên trí thức của thời đại Hồ Chí Minh. Không phải cứ học nhiều, có nhiều bằng cao thì là trí thức. Nếu giật bằng cao chỉ cốt để leo cao cho dễ dàng mưu lợi riêng thì dẫu có danh viện sĩ cũng chỉ là kẻ cơ hội có mảnh văn bằng, chứ quyết không phải là trí thức. 

Người trí thức trước hết phải có nhân cách. Tôi được biết, các em đang có các phong trào thanh niên tình nguyện về phục vụ đồng bào các vùng sâu vùng xa, thanh niên tự rèn tập sáng tạo khoa học, tuổi trẻ kinh doanh, lập nghiệp. 

Các em đang nối tiếp truyền thống ý thức trách nhiệm trước dân của các thế hệ trí thức Việt Nam: các nhà Nho từng hô hào nhau "dũng thoái" ("dũng cảm thoái lui" từ bỏ quan trường cùng bổng lộc triều đình) lui về "vi hương quân tử, vi xã tiên sinh" (làm người quân tử trong làng, làm thầy đồ trong xã).  

Tiếp bước ông cha, lớp trí thức "Tây học" chúng tôi từng kêu gọi nhau: "Anh em thanh niên! Đã đến lúc chúng ta về làm việc làng", "lập tiểu doanh điền". 

Tất nhiên, do điều kiện thực tế dưới chế độ phong kiến và chế độ thuộc địa, lớp ông cha, cũng như lớp chúng tôi, làm được ít lắm. Sở dĩ tôi nhắc lại ở đây thì chỉ là để chứng minh ý thức thường trực về trách nhiệm trước đồng bào như một đặc trưng trong nhân cách của trí thức Việt Nam mà các em đang có điều kiện phát huy đến cao độ. Vậy hãy đẩy mạnh hơn nữa các phong trào này! Đây là phương thức tốt nhất để rèn luyện nhân cách. 

Cung kính tiếp thu điều thầy cô dạy chưa phải là học ĐH 

Đó là nói về "tập", còn về "học" thì sao?  

Các em là SV ĐH, không phải học sinh phổ thông "cấp 4". Chỉ cung kính tiếp thu những điều thầy cô dạy bảo và chăm chăm trả lời cho phù hợp để được điểm cao thì chưa phải là học ĐH. Tiếng Việt ta nói "học hỏi". Vậy chưa hỏi là chưa học, đặc biệt ở ĐH.  

Hãy tham gia vào bài giảng bằng các câu hỏi của mình, thậm chí - hãy "cãi lại" (tôi để trong ngoặc kép) thầy cô, đương nhiên một cách lễ độ và có lý lẽ. Tôi đã trải qua những tình huống đó trong đời dạy học của mình, lại là dạy ở các lớp trường tư, nhiều học sinh cùng tuổi với thầy nên dám "ngang bướng" lắm (ngang bướng hợp lý). 

Hãy tìm đến với thư viện, với sách vở, bây giờ thì cả với máy vi tính nữa, và muốn chúng phát huy tác dụng tối đa thì phải thông thạo, ít nhất ở mức độ đọc hiểu, 1 - 2 ngoại ngữ. 

Cuối cùng là phải tự định hướng nghề nghiệp; mà muốn vậy hãy cố gắng chủ động tiếp cận môi trường nghề nghiệp tương lai của mình; ngay khi còn ngồi trên ghế trường ĐH, hãy tận dụng mọi cơ hội để học việc, kể cả trong trường hợp không được trả đồng nào. Học việc cơ mà, không phải trả học phí là may rồi. Chỉ môi trường nghề nghiệp mới cho các em biết mình còn dốt chỗ nào, thiếu những kiến thức và kỹ năng gì để kịp thời tự bổ khuyết. 

Hà Nội, ngày 15/11/2005

Theo dòng sự kiện:

"Chấm điểm" thầy: Dân lập hăng hái, công lập thờ ơ...

Cho đến nay, nhanh nhẹn và chủ động nhất trong việc triển khai áp dụng phương pháp "trò chấm điểm thầy" là những trường ĐH dân lập và các trung tâm đào tạo liên kết. 

Trò chấm điểm thầy...

ĐHQG TP.HCM vừa hoàn tất việc thu thập ý kiến sinh viên về họat động giảng dạy của giảng viên - công việc mà một số trường ĐH phía Bắc như Thăng Long, Phương Đông đã tiến hành. Việc SV "chấm điểm" giáo viên cũng là một hoạt động trong qúa trình kiểm định chất lượng giáo dục. Nhưng xem ra, để chuyện này thực sự đi vào đời sống học đường và phát huy hiệu quả, không phải dễ dàng.

Tạo sức ép cho thầy

Sinh viên "chấm điểm" giảng viên là chuyện nên làm, bởi sẽ tạo sức ép để họ cố gắng tự làm mới mình, thường xuyên trau dồi kiến thức và kinh nghiệm giảng dạy, không bị tụt hậu. Nhiều bạn đọc bày tỏ ý kiến.

Trò "chấm điểm" thầy: Giáo viên phản đối, Bộ không lùi bước

Chương trình đánh giá giáo viên mới sẽ được thực hiện thí điểm tại 48 trường học ở Hàn Quốc. Theo đó, HS và phụ huynh sẽ tham gia đánh giá giáo viên. Tuy nhiên, kế hoạch này đang gặp phải sự phản đối mạnh mẽ từ phía công đoàn giáo dục.

Bắt đầu từ tháng 10, trường trung học Tongji Thượng Hải đưa vào chương trình học từ lớp sáu đến lớp chín nhiều phần trong cuốn Luận Ngữ, một trong những tác phẩm có ảnh hưỏng nhất ghi lại những lời nói, tư tưởng và triết lý của Khổng Tử.