(VietNamNet) - "Bộ GD-ĐT, hay chính xác hơn là Nhà nước, chưa mạnh dạn trong việc thu hút và sử dụng những nhà trí thức hàng đầu, có uy tín học thuật để lãnh đạo ĐH và các viện nghiên cứu".

Nhà báo Hữu Nguyên, Trưởng đại diện miền Nam báo Đại Đoàn Kết gửi tới VietNamNet bài viết nhân buổi đối thoại của Bộ trưởng Nguyễn Thiện Nhân tuần tới.

Bạn muốn đối thoại gì với Bộ trưởng qua buổi giao lưu, hãy bấm vào đây. 

Môi trường ĐH phải là một cơ sở xã hội tự chủ điển hình nhất. Trong ảnh: SV tìm tài liệu nghiên cứu phục vuụcho việc học tập. Ảnh: Lê Anh Dũng

Không phải ngẫu nhiên mà một trong năm khuyến nghị của ông David Knapp - Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ tại Việt Nam (AmCham) phát biểu trong diễn đàn Đầu tư APEC tháng 11 vừa rồi lại đề cập đến vấn đề giáo dục: "Việt Nam cần cải cách hệ thống giáo dục, đặc biệt là giáo dục ĐH và sau ĐH".

Cũng không phải ngẫu nhiên mà bên lề APEC lại có diễn đàn "Tiếng nói của tương lai" (Voice of the future) dành cho SV khối APEC gặp gỡ giao lưu với nhau và có cơ hội tiếp cận, phỏng vấn các nhà lãnh đạo trong khối APEC về các vấn đề bức xúc nhất mà giới trẻ quan tâm.

Giới trẻ ngày càng khẳng định mạnh mẽ vai trò người chủ tương lai của mình. Là một thành viên, giới trẻ Việt Nam cũng không thể đứng ngoài cuộc.

Tuy nhiên, môi trường giáo dục và cơ chế xã hội Việt Nam cho tới nay vẫn chưa thực sự trở thành bệ phóng tốt nhất cho giới trẻ tự tin trở thành người chủ của tương lai.

Giáo dục, mà đặc biệt là giáo dục ĐH, là để tạo nên những con người tự chủ, có năng lực làm chủ bản thân, làm chủ tri thức thực sự xứng đáng trở thành người chủ đàng hoàng của xã hội và đất nước.

Do vậy, môi trường ĐH phải là một cơ sở xã hội tự chủ điển hình nhất. Điều kiện tiên quyết để được sự tự chủ là phải có tự do tư tưởng.

Trường ĐH, trước hết phải là môi trường hoàn hảo để nơi đó những người chủ của tương lai tập làm quen với các đức tính quan trọng nhất của một con người nếu muốn được coi là trí thức: một người ý thức được rằng mình có quyền tự do tư tưởng và tuyệt đối tôn trọng quyền tự do đó của người khác.

Điều đáng mừng là trong đề án cải cách giáo dục của Bộ GD-ĐT trình Chính phủ gần đây đã nhấn mạnh tới chuyện trao quyền tự chủ rộng rãi cho các trường ĐH.

Ở một góc nhìn khác, sự tự chủ sẽ bắt đầu bằng việc xác lập và phát triển "thương hiệu" của mỗi trường ĐH trên cơ sở nội lực của chính mình.

Cần phải hiểu "trao quyền tự chủ rộng rãi cho các trường ĐH" không chỉ dừng lại ở khâu tuyển sinh hay chỉ dừng ở chuyện xây dựng "thương hiệu".

Tinh thần tự chủ cần phải được xem như là một thứ triết lý hành động trong môi trường ĐH ở tất cả các khâu. Nó bao gồm tự chủ về tuyển sinh, tự chủ về chương trình, tự chủ về phương pháp giảng dạy và học tập, tự chủ về tổ chức nhân sự, đội ngũ giáo sư, tự chủ về quản trị, tài chính...

Có chính sách tốt để đào tạo nhân tài là đúng nhưng vẫn chưa đủ. Cần phải có chính sách phát hiện và sử dụng người tài minh bạch và công khai. Đó là chuyện rất quan trọng mà Việt Nam trên thực chất vẫn chưa làm được cho đến nay.

Có thể lấy ví dụ ngay tại các trường ĐH của VN trong nhiều năm qua. Bộ GD-ĐT hay chính xác hơn là Nhà nước VN chưa mạnh dạn trong việc thu hút và sử dụng những nhà trí thức hàng đầu, có uy tín học thuật để lãnh đạo ĐH và các viện nghiên cứu. Nhiều nhà khoa học ngoài Đảng, nhiều trí thức Việt kiều có uy tín thường được các trường ĐH hàng đầu thế giới thỉnh giảng vẫn chưa được mời vào những vị trí xứng đáng trong hệ thống giáo dục ĐH và sau ĐH ở VN.

Do những quan niệm lạc hậu, lỗi thời và bảo thủ, chúng ta đã bỏ qua một phần rất quan trọng của nguồn lực Việt hiện có để phục vụ cho việc chấn hưng nền giáo dục nước nhà.

Điều quan trọng khi trao sự tự chủ toàn diện cho các trường ĐH là sẽ tạo ra một môi trường học thuật thuần khiết. Sự tự do và cởi mở mà môi trường đó mang lại chính là bệ phóng tuyệt vời cho những ý tưởng sáng tạo. Được rèn luyện và trưởng thành trong môi trường đó, giới trẻ VN mới có thể nhập cuộc một cách tốt nhất trên sân chơi APEC, WTO và những sân chơi tương tự khác với tầm vóc luôn "sánh vai các cường quốc năm châu" một cách tự tin hơn!

• Hữu Nguyên