Nông nghiệp đã có khóan 10, còn khoa học-công nghệ thì sao?

TS Nguyễn Thị Xuân Thu: Nhà nước cần tạo điều kiện hơn nữa cho cán bộ nghiên cứu trẻ thực hiện những ý tưởng sáng tạo...

Đáng buồn hơn là nhiều kết quả nghiên cứu không được quan tâm, làm xong rồi đút vào ngăn kéo. GS Tuỵ bức xúc: ''Nhiều nghiên cứu của chúng tôi làm ở đất nước này không ai quan tâm. Nhưng khi chúng tôi thông báo ra bên ngoài thì lại được người ta mời đi chỗ này, chỗ kia, thậm chí có nhiều hãng chẳng hạn như Toshiba cũng tha thiết mời. Chuyện này tiêu biểu cho cách làm việc quan liêu và chúng ta cần thay đổi cách tư duy làm khoa học''.

Ngoài chuyện kinh phí, năng lực hiện nay của đội ngũ KHCN VN chưa được khai thác tối đa. GS Phạm Văn Biên, Viện KHKT công nghiệp miền Nam, cho rằng việc khai thác năng lực hiện nay của các nhà khoa học Việt Nam chỉ đạt 20-25%. Nếu có chính sách, biện pháp đúng thì với đội ngũ khoa học hiện nay chúng ta có thể nâng hiệu quả đó lên gấp nhiều lần. Lương của các nhà khoa học cần khá hơn nhưng điều kiện và môi trường làm việc là quan trọng nhất, thứ mà VN chưa có.

Ngoài việc quan tâm đầy đủ của Nhà nước, các nhà khoa học cũng mong muốn việc nghiệm thu, đánh giá đề tài cần khách quan, chính xác hơn, lượng hoá được kết quả, từ đó có cơ sở khen thưởng hợp lý cho các nhà khoa học. Tình trạng hiện nay là đề tài khoa học nào cũng được đánh giá là tốt, xuất sắc cả, cho nên không có động lực thúc đẩy các nhà khoa học.

KS Nguyễn Hữu Quang: Nhà khoa học không cần đãi ngộ nhiều, chỉ cần có sự công bằng.

Công bằng cũng là một trong những động lực thúc đẩy các nhà khoa học. KS Nguyễn Hữu Quang, Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt, cho rằng một nhạc sĩ được ăn lương Nhà nước và sáng tác âm nhạc thì có quyền nhận tiền bản quyền đối với bài hát họ sáng tác. Còn nhà khoa học nhận tiền nghiên cứu và đơn đặt hàng của Nhà nước, thậm chí còn bỏ thêm tiền để đề tài thành công, đem lại sản phẩm cho xã hội nhưng không được nhận một chút gì gọi là quyền sáng tác cả.

Theo TS Quang, sự không công bằng nằm ở đó. Ông mong muốn phải cải tổ thì VN mới có được nền KHCN mà từ đó những Bill Gates sẽ mọc lên...Vậy cải tổ như thế nào?

• Tập trung về tài lực, phi tập trung về quyền lực hành chính

Hiện nay hệ thống tổ chức khoa học-công nghệ của VN vẫn là hệ thống hành chính bao cấp của 30-40 năm về trước. Mới đây, Nghị định 115/2005/NĐ-CP đã được ban hành để chuyển đổi các tổ chức cũ (KHCN thuần tuý hành chính bao cấp) sang một lĩnh vực khác (tự trang trải, thực chất về lâu dài sẽ là hoạt động kinh tế-công nghệ) có ích hơn. Theo TS Hoài, mỗi nước có một mô hình khác nhau song nguyên tắc chung là tập trung về tài lực, phi tập trung về quyền lực hành chính. Ngân sách đầu tư cho KHCN nên phân làm hai loại, một là định hướng phát triển và đầu tư cưỡng bức, hai là điều tiết của thị trường.

Đông đảo các nhà khoa học tham dự buổi gặp gỡ và làm việc của Thủ tướng

TS Hoài cho rằng Nhà nước cần và chỉ nên chăm lo chủ yếu cho loại phát triển cưỡng bức, đặt ra các yêu cầu ứng dụng KHCN rất cụ thể, ví dụ trong ba năm làm ra chip điện tử, 7 năm giải quyết xong giống chuyển gien đặc biệt, 10 năm làm ra tên lửa, vệ tinh... Những việc cụ thể này phải là chìa khoá và đầu tàu để thay đổi tình trạng công nghệ đất nước. Cần tập trung vào đó những tài năng xuất sắc nhất với sự đầu tư lớn, chẳng hạn 60-70% kinh phí nghiên cứu KHCN để đủ điều kiện thực hiện.

 

Gần đây, Chính phủ đã phê duyệt đề án ''Đổi mới cơ chế quản lý khoa học công nghệ'', trong đó vận dụng một hình thức triển khai thành quả khoa học đã rất thành công trên thế giới. Đó là hình thành doanh nghiệp khoa học và công nghệ cao với nhiều hình thức sở hữu. TS Hoài kiến nghị Nhà nước nên cho thí điểm ngay ý tưởng về Doanh nghiệp khoa học và công nghệ cao để rút kinh nghiệm nhân rộng, dần dần trở thành quy định cụ thể. Kinh nghiệm thế giới cho thấy đây là vườn ươm tốt nhất cho xã hội. Chỉ cần 2-3% số doanh nghiệp này trưởng thành được là xã hội đã thu được lợi lớn rồi. Tuyệt đại các tập đoàn kinh tế-khoa học-công nghệ lớn trên thế giới đều khởi nghiệp từ những hạt giống như thế này với vài trăm đôla cộng với chất xám của nhà khoa học sáng lập.

GS Nguyễn Lân Dũng: Đề nghị Nhà nước cho vay 100% kinh phí nghiên cứu, nếu không thành công thì nhà khoa học phải bồi hoàn.

Về vấn đề đổi mới cơ chế quản lý, TS Nguyễn Thị Xuân Thu đề xuất nên có cơ chế quản lý mới đối với khoán kinh phí cho các nhà nghiên cứu khoa học, tổ chức khoa học. Cơ chế này phải phù hợp với công tác nghiên cứu, đơn giản hơn, hiệu quả hơn, tiết kiệm hơn so với cơ chế quản lý hành chính trước đây. Nên khoán toàn bộ phần kinh phí cho các nhà khoa học và họ tự chịu trách nhiệm với kết quả nghiên cứu. Nhà nước sẽ giám sát chặt chẽ hoạt động đó và đánh giá trên cơ sở hoạt động đó hiệu quả như thế nào, ứng dụng ra sao, chứ không phải kiểm soát từng mục, từng khoản kinh phí như hiện nay, làm cho các nhà khoa học tốn nhiều thời gian trong thanh quyết toán.

• Ý kiến của Thủ tướng Phan Văn Khải

Kết thúc buổi gặp mặt và làm việc, Thủ tướng Phan Văn Khải đã ghi nhận, đánh giá cao các ý kiến, đề xuất của các nhà khoa học. Thủ tướng nhấn mạnh đó là những nguyện vọng chính đáng và Chính phủ sẽ suy nghĩ kỹ và nghiêm túc tiếp thu để vận dụng vào trong thực tiễn. Chính phủ đang nghiên cứu và từng bước đáp ứng nguyện vọng đó để khuyến khích được người tài theo đóng góp của mỗi cán bộ khoa học và công nghệ. Bộ KH&CN cần xây dựng và thực hiện một chính sách mới để cán bộ khoa học công nghệ có thể tạo ra nhiều tri thức đạt trình độ thế giới và sản xuất ra nhiều công nghệ, sản phẩm thật tốt, thật rẻ với cách đi nhanh.

Thủ tướng cũng chỉ đạo Bộ KH&CN và các bộ cần tập trung nghiên cứu, để đẩy nhanh quá trình đổi mới công nghệ trong các doanh nghiệp, chăm lo phát triển công nghệ và đưa nhanh kết quả nghiên cứu vào sản xuất. Doanh nghiệp phải tăng đầu tư cho khoa học, công nghệ, hình thành các tổ chức nghiên cứu trong doanh nghiệp.

Thủ tướng: Phải có tư duy mới để tạo ra trong khoa học công nghệ đột phá như ''khoán 10 trong nông nghiệp'' trước đây.

Các bộ phải cùng với Bộ KH&CN tập trung hơn nữa đổi mới chính sách đầu tư và cơ chế tài chính phù hợp với tính chất đặc thù của hoạt động khoa học, công nghệ và thúc đẩy đầu tư của toàn bộ xã hội cho đổi mới công nghệ, có thể đạt mức 1,5% GDP vào năm 2010 như Nghị quyết của Đảng đã đề ra.

Về phía các nhà khoa học, Thủ tướng đề nghị đem hết tâm huyết tư vấn, hiến kế cho Chính phủ, Bộ KH&CN để có được các quyết định nhanh chóng hơn, đúng đắn hơn và kịp thời hơn nhằm tháo gỡ những vướng mắc, rào cản để khoa học, công nghệ trở thành động lực phát triển của đất nước. Các cán bộ khoa học ở viện, trường cần có tư duy năng động để khắc phục tình trạng thiếu liên kết giữa đào tạo, nghiên cứu, sản xuất và kinh doanh. Các cán bộ khoa học cần đoàn kết hơn và hợp tác tốt hơn....

• Minh Sơn