(VietNamNet) - Tiếp xúc với phóng viên VietNamNet, “ông già Lương” ở Phòng Điện tử Ứng dụng (thuộc Phân Viện Vật lý tại TP.HCM) ngậm ngùi: "Giá như có một cơ chế năng động hơn để những nhà khoa học như tôi có thêm nhiều cơ hội đóng góp cho xã hội"!

Ông tên Nguyễn Đăng Lương, 67 tuổi, từng học ở CHDC Đức về và hiện vẫn còn gắn bó với công việc ở Phòng Điện tử Ứng dụng.

Nhiều người gọi ông là “ông già Lương”. Trông ông có vẻ khắc khổ. Người ngoài ít ai biết “ông già Lương” này đã từng chế tạo thành công máy ô-zôn ở Việt Nam vào cuối những năm 1980 và sau đó đã góp phần khơi mào cho một thị trường máy ô-zôn những năm sau này.

Câu chuyện "ông già Lương"  kể sau đây được xem như một cách ông góp ý về thực trạng sử dụng đội ngũ cán bộ khoa học - công nghệ trên địa bàn TP.HCM mà VietNamNet đang mở chuyên đề...

"Đường ra" của mấy cái máy ô-zôn

"Hồi ấy, vào năm 1986, Công ty Dịch vụ Dầu khí OSC cần có một máy phát ô-zôn để xử lý nước, do chuyên gia nước ngoài ở dàn khoan không chấp nhận dùng nước sinh hoạt được xử lý bằng clor. Họ yêu cầu gắt gao, nếu không tìm biện pháp khắc phục thì buộc phải nhập nước uống từ... Nhật! Tất nhiên, nước uống nhập khẩu sẽ đắt kinh khủng! Sau đó, GS Hoàng Anh Tuấn - giám đốc Sở Khoa học, Công nghệ và Môi trường TP.HCM lúc bấy giờ đã giao nhiệm vụ cho tôi chế tạo một máy phát ô-zôn. Tôi đã chế tạo được ba máy phát ô-zôn mi-ni (công suất 2g/giờ) và các chuyên gia dầu khí trực tiếp đến nghiệm thu đạt yêu cầu. Vào thời đó, làm xong nhiệm vụ cho họ là thôi!" - ông kể.

"Đến năm 1993, một học trò cũ của tôi có xuống tàu viễn dương và thấy có một máy phát ô-zôn loại nhỏ, trông giống như cái tủ lạnh, hiệu Mitsibishi. Biết tôi nghiên cứu máy ô-zôn, cậu ấy bèn mua tặng tôi. Lại còn chở về tận cơ quan." - "ông già Lương" kể tiếp - "Tôi mừng lắm, vì hồi còn học ở bên CHDC Đức, tôi đã có dùng máy này. Tôi bèn rã máy ra, học “cách chơi kỹ thuật” của Nhật. Sau đó, tôi làm được hai cái máy giống như của họ. Nhưng cũng chỉ làm theo hứng thú mà thôi, chứ đâu biết để làm gì".

"Không dè đúng vào lúc đó, có một xí nghiệp thuộc SEAPRODEX nhận hợp đồng chế biến thuỷ sản (tôm, mực) thành susi xuất sang Nhật. Hãng Nhật nhập hàng này yêu cầu xí nghiệp không được xử lý sản phẩm bằng clor. Anh Sáu H., giám đốc xí nghiệp này mới yêu cầu hãng nọ của Nhật mang sang cho xí nghiệp mượn một máy ô-zôn. Sau mấy tháng, do hết hợp đồng xuất khẩu nên hãng Nhật rút máy về. Không có máy này, làm sao làm tiếp hàng xuất khẩu được. Sáu H. bèn đề nghị hãng Nhật bán lại cái máy ô-zôn, nhưng họ không chịu. Bí!".

"Thế rồi Sáu H. chạy sang cầu cứu ông Hoàng Anh Tuấn. Ông Tuấn chạy sang tìm tôi. Thấy chiếc máy ô-zôn hiệu Mitsubishi đang đặt ở chỗ tôi, Sáu H. đòi mua. Tôi tìm trên Internet, thấy cái máy y vậy giá tới 22.000 USD. Tôi nói với Sáu H.: "Cái máy ô-zôn của tôi là máy second hand, nhưng tôi đã chỉnh trang lại rồi". Tôi kêu giá 7.000 USD. Sáu H. mua liền. Lại còn hỏi "Trả tiền Việt hay tiền đô"! Tôi nói tiền Việt. Đây là vốn liếng khởi đầu để tôi làm tiếp mấy cái máy ô-zôn nữa." - ông Lương tủm tỉm, mắt long lanh như nhớ lại cái thời ban đầu thú vị ấy.

Rồi ông kể tiếp chuyện "đường ra" của mấy cái phát ô-zôn, nghe cũng rất... ly kỳ: "Từ khi xí nghiệp của Sáu H. có được cái máy ô-zôn thì hãng Nhật nọ lại quay sang ký tiếp hợp đồng và còn tăng sản lượng lên nữa. Báo hại cái máy ô-zôn second hand mà tôi đã bán cho Sáu H. không đủ công suất để chạy. Anh ta bèn quay lại tìm tôi, hỏi còn cái máy nào hiệu Mitsibishi nữa không. Tôi mới chỉ cho Sáu H. cái máy ô-zôn của mình làm, công suất 2g/giờ và nói thêm sẽ nhận bảo hành, bảo trì, thay thế phụ tùng nếu máy hư. Sáu H. chịu mua với giá 40 triệu đồng...".

Sao cứ ngậm hoài, dù vú đã móp, sữa đã chua lè?

"Cắc cớ là hai máy chạy ngon lành được khoảng hai tháng thì cái máy ô-zôn Mitsibishi bị “pan”. Sáu H. lại chạy quýnh chạy quáng qua tìm tôi..." - ông Lương cười. 

"Tôi nói sẽ sang xí nghiệp coi nó bị hư gì, nhưng tôi không chịu trách nhiệm thay thế phụ tùng vì, như tôi đã nói trước, đây là máy “nghĩa địa”. Sang bên đó kiểm tra máy, mới hay nó hư ở mỗi một chi tiết là cái ống thuỷ tinh cách điện. Loại phụ tùng này kiếm đâu ra? Thấy Sáu H. thiếu điều mếu máo, tôi thử hiến kế nhờ mấy ông Nhật đang làm ăn với xí nghiệp mua dùm cái ống thuỷ tinh này. Họ chịu mua giúp ở Nhật rồi giao cho xí nghiệp, chỉ lấy tiền hoá đơn mua cái ống là 5.000 USD. Lo xa, Sáu H. mới bảo tôi: "Anh còn “thằng con” thứ hai, tôi mua luôn!" Vậy là tôi đem bán nốt cái máy ô-zôn đã làm lúc trước, cũng với giá 40 triệu đồng".

Ông Nguyễn Đăng Lương: "Cai sữa" cho nhà khoa học, bao giờ? (Ảnh: Thu Thảo)

"Rồi Sáu H. bảo tôi cứ yên tâm, vì SEAPRODEX có tới 150 xí nghiệp, mỗi “anh” mua một máy thôi là tôi làm mệt nghỉ! Nghe vậy, tôi mừng thầm. Nhưng chờ dài cổ suốt hai năm, vẫn không thấy ai đến mua. Mà Sáu H. cũng không giới thiệu ai đến mua máy. Sau đó, mới thấy có một xí nghiệp cũng thuộc SEAPRODEX lần tìm đến chỗ tôi mua máy ô-zôn. Tôi nhận của họ đặt làm liên tiếp hai máy ô-zôn với giá 60 triệu đồng/máy, công suất phát 5g/giờ, lớn hơn cái máy đã bán cho xí nghiệp của Sáu H.".

"Trong quá trình làm ăn với họ, tôi mới phát hiện một điều đau điếng: Hoá ra, Sáu H. chỉ “phỉnh” tôi để độc quyền máy ô-zôn nhằm chiếm phần lớn hợp đồng làm hàng thuỷ sản xuất khẩu, chớ anh ta không hề hé răng cho ai biết chuyện đã mua máy ở chỗ tôi. Còn xí nghiệp mà tôi mới quen sau này thì lại khác. Họ tích cực quảng bá sản phẩm cho chúng tôi một cách vô tư. Nhờ vậy, chúng tôi có “đường ra” trong chuyện làm máy ô-zôn. Dần dà, do nhu cầu thị trường, nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh cũng nhái mẫu mã, hoặc nhập máy ô-zôn về bán, khiến thị trường máy ô-zôn xao động một thời. Thậm chí, lúc đó còn có một tác giả trẻ nhái mẫu máy của tôi để đăng ký với... Hội thi Sáng tạo Khoa học - Kỹ thuật TP.HCM và rồi anh ta (tên M.) cũng được trao một giải (!)...".

"Dù chẳng ai chứng nhận nhưng tôi có thể tự hào là người đầu tiên làm máy phát ô-zôn ở Việt Nam, mặc dù trên thế giới thì chuyện này "xưa như Trái đất". Ở châu Âu, người ta đã sử dụng máy ô-zôn để xử lý nước từ năm 1905. Còn ở Việt Nam, tôi có tìm tài liệu và được biết chiếc máy phát ô-zôn đầu tiên đến Việt Nam là cái máy phát loại 50g/giờ, do Đức sản xuất nhưng người Pháp mua và mang sang lắp đặt ở Nhà máy Xi măng Kiên Lương vào năm 1965. Họ dùng máy đó để xử lý nước trong sinh hoạt và dùng trong phòng thí nghiệm. Sau này, tôi có mò xuống tận nơi để tìm tung tích cái máy đó. Nhưng mấy ông công nhân già ở nhà máy cho biết: "Đúng là trước năm 1975, có một cái máy như vậy. Còn sau 1975, cái máy đó đã bị dẹp bỏ, không còn dấu tích gì nữa!...".

"Cho tới năm 2002, tôi có đi Trung Quốc. Kinh phí để đi là do một công ty tư nhân đài thọ, chứ ở Viện, chỗ tôi làm thì kinh phí để đi nước ngoài là... khó lắm! Qua Trung Quốc, tôi thấy cách làm của người ta rất tốt..." - ông Lương nói.

Tốt như thế nào, thưa ông? - Chúng tôi hỏi.

"Có thể nói như vầy: Mười mấy năm nay, Trung Quốc đã tiến hành “cai sữa “ bao cấp cho các nhà khoa học nước họ." - ông Lương phân tích - "Nếu như ở Trung Quốc, khi thấy tôi làm máy ô-zôn có hiệu quả, sẽ có Hội đồng Giám định Năng lực của tôi. Xong, họ sẽ cấp tiền để tôi sang các nước có làm máy ô-zôn để học hỏi, tìm hiểu tình hình. Khi về, tôi phải làm một luận văn về việc tôi có ý định phát triển cái máy này như thế nào. Sau đó, Hội đồng này sẽ đứng ra bảo lãnh tín chấp với ngân hàng để cho tôi vay vốn đầu tư, phát triển sản phẩm nghiên cứu của mình. Bên cạnh đó, họ còn hỗ trợ về quản lý để tôi có thể thành lập công ty mà sản xuất, kinh doanh. Từ giờ phút đó, họ tuyên bố “cai sữa” cho tôi, một nhà khoa học!".

Và thật bất ngờ, "ông già Lương" chợt buông ra một câu kết luận gọn lỏn: "Chứ có đâu như ở ta, bao nhiêu năm rồi cũng cứ phải ngậm "bầu sữa bao cấp" hoài. Ngậm cho đến già, dù vú móp, sữa chua lè... cũng vẫn cứ phải ngậm!".  

Mô hình KIST ở Hàn Quốc

Chi tiết»   Năm 1963, KIST (Korean Institute of Science and Technology) - Viện KH-CN Hàn Quốc ra đời, còn được gọi là "Viện Nghiên cứu theo Hợp đồng".  KIST làm ăn ra sao? Ban lãnh đạo Viện hiểu rằng nếu đưa ra các dự án nghiên cứu rồi đi mời chào doanh nghiệp thì “thua” là chắc, do doanh nghiệp không dám mạo hiểm sử dụng những công nghệ mới nhưng chưa được thử nghiệm bao giờ. Vì vậy, KIST xoay cách khác: Nghiên cứu những mặt hàng theo hợp đồng “đặt hàng” của các doanh nghiệp. Vì doanh nghiệp đã bỏ tiền đặt hàng thì bắt buộc phải ứng dụng công nghệ mới, dù có rủi ro. Robot điều khiển từ xa ROBHAZ-DT3, một đơn vị nghiên cứu thuộc KIST thiết kế, chế tạo theo đơn đặt hàng của quân đội Hàn Quốc. Nhưng làm thế nào để có được những nhà nghiên cứu đủ năng lực để đáp ứng nhu cầu nghiên cứu theo hợp đồng cho các doanh nghiệp? KIST mời các nhà khoa học người Triều Tiên ở nước ngoài về làm việc cho Viện, với mức lương tuy chỉ bằng 1/4 mức lương của họ ở Mỹ nhưng lại cao gấp ba lần mức lương giáo sư trong nước hồi ấy, chưa kể nhiều điều kiện ưu đãi khác. Viện trưởng Choi giải thích: ”Đây không phải là số tiền đủ cho họ sống xa hoa, nhưng là mức tối thiểu giúp cho họ chú tâm vào học tập và nghiên cứu mà không xao lãng chuyện khác”. Trong tổ chức nội bộ, mỗi phòng của KIST đều có thể độc lập lãnh đạo một hệ thống nghiên cứu và phải chịu trách nhiệm về tất cả các chi phí cần thiết để thực hiện nghiên cứu, bao gồm cả chi tiêu cho nhân viên, tiền thuê thiết bị và phòng thí nghiệm. Về quản lý, KIST cấm ngặt hoạt động can thiệp trực tiếp của các cán bộ hành chính vào công tác nghiên cứu. Cán bộ hành chính không được phép phê bình hoặc cãi cọ với nghiên cứu viên. Những yêu cầu bất hợp lý của các nghiên cứu viên phải được báo cáo lên viện trưởng hoặc viện phó để khuyến khích các giải pháp hoà giải. (Bích Vân)