– Thị trường thực phẩm chức năng đang phát triển mạnh mẽ. Nhưng các quy định về quản lý thực phẩm chức năng đang tỏ ra quá lạc hậu. Phần quản lý giá của mặt hàng này đang bị thả nổi hoàn toàn.

Bài 1: Thị trường thực phẩm chức năng đang bị ’thổi’ giá

Bài 2: Giá thực phẩm chức năng = thuế khủng + tiêu cực phí?

Tụt hậu trong nhận thức và quản lý thực phẩm chức năng

Theo thống kê mới nhất của Hiệp hội thực phẩm chức năng Việt Nam thì hiện nay, cả nước có trên 1.700 sản phẩm thực phẩm chức năng với khoảng 1.000 công ty, tổ chức kinh doanh và sản xuất thực phẩm chức năng.

Tốc độ phát triển thị trường của mặt hàng này cũng khá ấn tượng. Năm 2000, cả nước mới chỉ có hơn chục sản phẩm thực phẩm chức năng nhập khẩu. Đến năm 2005-2006, thực phẩm chức năng sản xuất trong nước chiếm 33%, đến năm 2008, tỷ lệ này đã tăng gấp đôi (66%). Đến nay, chỉ tính riêng kênh bán hàng đa cấp đã có trên 40 công ty với trên 700.000 nhà phân phối.

Thị trường thực phẩm chức năng Việt Nam đang phát triển mạnh với nhiều chủng loại đa dạng. Tỷ lệ nghịch với tốc độ phát triển này là sự tụt hậu về nhận thức cũng như cách thức quản lý thực phẩm chức năng (Ảnh chỉ có tính minh họa. Nguồn ảnh: Internet)

Tỷ lệ nghịch với sự phát triển mạnh mẽ này là sự tụt hậu về hành lang pháp lý và nhận thức về thực phẩm chức năng của cơ quan quản lý (cũng như của một bộ phận người tiêu dùng).

Dù đến nay thực phẩm chức năng đã xuất hiện ở Việt Nam được 10 năm (năm 2000 bắt đầu xuất hiện) và đang trên đà phát triển mạnh mẽ nhưng đến giữa tháng 5/2010, khi được hỏi về các vấn đề của thực phẩm chức năng, Cục An toàn vệ sinh thực phẩm (Bộ Y tế) cho biết: “Vấn đề Thực phẩm chức năng ở Việt Nam còn rất mới, mới cả về tên gọi, hình thức, phương thức, mới cả về quản lý” (?!)

Vì còn “mới” như vậy nên từ năm 2000 đến năm 2004 chỉ có 3 văn bản thay thế nhau của Bộ Y tế để quản lý thực phẩm chức năng. Từ năm 2004 đến nay tuyệt nhiên không có thêm một văn bản nào ra đời nhằm quản lý mặt hàng này. Trong khi đó, tốc độ phát triển thực phẩm chức năng trong giai đoạn này để lại một dấu ấn khó có thể lờ đi, với tỷ lệ phát triển ở mức 200%.

Không ai quản lý giá của thực phẩm chức năng

Thực phẩm chức năng được nguyên Cục trưởng Cục An toàn vệ sinh thực phẩm, chủ tịch Hiệp hội thực phẩm chức năng Việt Nam, PGS.TS Trần Đáng, nhận định là “Chiến lược dự phòng của thế kỷ 21 vì những tác dụng của nó”. Từ phương diện quản lý hành chính, thực phẩm chức năng không được coi là mặt hàng thiết yếu, cần phải liệt vào danh sách đăng ký giá bán.

Nhưng có một thực tế không thể không được nhìn nhận là thực phẩm chức năng đang lưu thông trong một thị trường “đặc biệt” với những người tiêu dùng “đặc biệt”, đó là nhà thuốc bệnh viện và người bệnh.

Đã có không ít những dẫn chứng cho thấy tốc độ tiêu thụ thực phẩm chức năng có liên quan không nhỏ đến lợi ích của doanh nghiệp và người bệnh đã phải trả một cái giá “cắt cổ” cho một sản phẩm “có cũng được mà không cũng chẳng sao”. Đáp lại thực trạng này là hiện nay, giá của thực phẩm chức năng đang bị thả nổi hoàn toàn.

Người tiêu dùng (trong đó có cả những bệnh nhân nghèo) đang phải trả giá đắt khi mua thực phẩm chức năng (Ảnh minh họa: C.Q)

Cục Quản lý Giá (Bộ Tài chính) cho biết thực phẩm chức năng không thuộc danh mục 14 mặt hàng thiết yếu thuộc diện bình ổn giá nên Cục không quản lý giá của mặt hàng này.

Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) cho biết thực phẩm chức năng không phải thuốc chữa bệnh nên chưa thuộc phạm vi quản lý giá.

Cục An toàn vệ sinh thực phẩm (Bộ Y tế) cho biết đối với thực phẩm chức năng, Cục chỉ quản lý về chất lượng (xem xét các điều kiện đảm bảo chất lượng để cấp phép lưu thông trên thị trường) chứ không có chức năng quản về lý giá.

Đặc biệt là đối với việc quản lý các công ty đa cấp, đang phân phối thực phẩm chức năng, Cục An toàn vệ sinh thực phẩm nhìn nhận vấn đề này là “rất phức tạp”, “phụ thuộc nhiều vào chính quyền địa phương và ngành Công thương”.

Bộ Y tế không cho phép nhưng các bệnh viện cho biết xét “nhu cầu người bệnh” nên có đề nghị Bộ đồng ý đưa thực phẩm chức năng vào nhà thuốc bệnh viện với điều kiện phải để trong một tủ riêng, ghi rõ đó là thực phẩm chức năng và bắt buộc bác sỹ phải tư vấn, giải thích với bệnh nhân nếu họ sử dụng mặt hàng này.

Động thái trên đã tạo cơ hội cho các doanh nghiệp tìm mọi cách đưa thực phẩm chức năng vào môi trường “màu mỡ” này và xảy ra tình trạng “móc nối” với bác sỹ để bán được nhiều hàng, y như bài toán lưu thông đối với thuốc chữa bệnh.

Vậy cơ quan nào sẽ có trách nhiệm đứng ra “dẹp loạn” và bảo vệ quyền lợi người bệnh?

Không phải thực phẩm chức năng cũng được cấp phép?

Trao đổi với VietNamNet xung quanh vấn đề thực phẩm chức năng, Thạc sỹ, Dược sỹ Lê Kim Thanh, trưởng khoa Dược của Bệnh viện Phụ sản Hà Nội cho biết: “Đã đến lúc chúng ta phải có nhìn nhận đầy đủ hơn về chất lượng, giá cả cũng như các biện pháp hành chính để quản lý thực phẩm chức năng”.

Bà Thanh cho biết có rất nhiều công ty đến đặt vấn đề với Bệnh viện Phụ sản Hà Nội để đưa thực phẩm chức năng của họ vào nhà thuốc của bệnh viện. Tuy nhiên, có hai vấn đề, theo bà, là rất cần lưu tâm.

Thứ nhất: Nhiều công ty kinh doanh thực phẩm chức năng không có Dược sỹ. Theo bà Thanh, điều này là không an toàn, bởi thực phẩm chức năng đứng giữa thuốc và thực phẩm, ranh giới giữa hai loại này rất mong manh. Vì thế rất cần người có chuyên môn về ngành Dược để họ có thể đảm bảo chắc chắn hơn về chất lượng sản phẩm.

Thứ hai: Cần xem lại quy trình cấp phép lưu thông đối với thực phẩm chức năng.

“Có những loại không thể gọi là thực phẩm chức năng được, nếu so sánh với khái niệm của Bộ Y tế. Nhưng tôi không hiểu sao vẫn được cấp phép lưu hành dưới tên gọi là thực phẩm chức năng”, bà Thanh nhấn mạnh.

Tuy nhiên, vì những lý do được cho là “nhạy cảm”, “động chạm”, bà Thanh không nói cụ thể đó là sản phẩm nào và nếu cần xem lại quy trình cấp phép thì cần xem lại những điểm nào.

Cục An toàn vệ sinh thực phẩm (Bộ Y tế) là cơ quan duy nhất có quyền cấp phép lưu thông đối với các sản phẩm thực phẩm chức năng.

Trao đổi với Cục về vấn đề cấp phép như trên, ông Nguyễn Thanh Phong, Phó Cục trưởng chỉ trả lời chung chung về những điều kiện để xác định một sản phẩm là thực phẩm chức năng, nêu lại quan điểm của Bộ Y tế về tác dụng của thực phẩm chức năng, tuyệt nhiên không đưa ra lời giải thích thỏa đáng nào cho ý kiến mà bà Lê Kim Thanh đặt ra.

• PV Điều tra