Ngay khi mang bầu hoặc vài ngày sau khi sinh, một phụ nữ (đặc biệt người sinh con đầu lòng) sốt nóng toàn thân, sợ rét, bầu vú sưng nóng đau đớn. Một số người dùng lá đắp, túi chườm hoặc cho con bú tăng bữa nhưng hiệu quả không cao. Y học cổ truyền có nhiều bài thuốc trị dứt chứng bệnh hao tổn sức khoẻ này.

Bạch chỉ - vị thuốc thông dụng chữa viêm tuyến vú do sinh nở.

Theo Y học cổ truyền, viêm tắc tia sữa là quá trình bế tắc, ứ đọng sữa, làm mủ cấp tính tại vú gây ra. Nếu bệnh phát sinh vào thời kỳ thai nghén thì gọi là nội xúy nhũ ung. Nếu bệnh phát sinh vào thời kỳ cho con bú thì gọi là ngoại xúy nhũ ung.

Nguyên nhân

- Do sau khi sinh đẻ sản phụ không day đều bầu sữa để thông các tia sữa.
- Do trẻ bú không hết, mẹ không vắt bỏ sữa thừa (sữa ôi) lâu ngày ứ đọng gây tắc nhũ lạc mà thành nhũ ung.
- Do sản phụ cảm nhiễm hàn tà.
- Do các nguyên nhân làm bế tắc các tia sữa lâu ngày.
- Tinh thần không thư thái của sản phụ cũng làm cho can khí uất, ảnh hưởng đến chức năng vận hóa của tỳ, sữa ứ đọng hóa hỏa sinh nhũ ung. Hoặc sản phụ ăn uống thất thường gây tổn thương tỳ vị, vị nhiệt ủng trệ, nhiệt tích tại nhũ lạc, nhũ lạc mất tuyên thông gây ra vú sưng đau mà thành nhũ ung.

Mặt khác, cơ thể sau sinh đẻ chính khí suy, đầu vú lõm khiến ngoại tà xâm nhiễm gây bệnh. Hoặc sản phụ sau khi cho con bú không vệ sinh lau rửa đầu vú sạch, hoặc do ngoại cảm hàn tà gây bế tắc làm cho sữa không lưu thông kết tụ lại mà gây ra nhũ ung.

Những nguyên nhân trên đều có mối liên quan ảnh hưởng lẫn nhau trong quá trình gây bệnh.

Bài thuốc

Giai đoạn nhũ thống (sữa ứ trệ):

- Triệu chứng: Vú sưng đầy, đau, sữa ra không đều, không thông, sắc da đỏ nhẹ hoặc không đỏ, có hoặc không có hòn cục, kèm theo người sốt, sợ lạnh, đau đầu, đau mình mẩy, ngực tức. Rêu lưỡi trắng mỏng hoặc hơi vàng, mạch huyền sác hoặc phù sác.

- Bài thuốc: Qua lâu 12g, ngưu bàng tử 12g, sài hồ 12g, hoàng cầm 10g, liên kiều 8g, sơn chi tử 10g, thiên hoa phấn 16g, tạo giác thích 8g, kim ngân hoa 12g, trần bì 10g, thanh bì 12g, cam thảo 6g. Sắc uống ngày một thang.

Giai đoạn ung (làm mủ):

- Triệu chứng: Bầu vú sưng to, da đỏ nóng từng đám hoặc cả vú, đau tăng, sốt cao, người bứt rứt khó chịu, miệng khát muốn uống, lưỡi đỏ rêu vàng, mạch huyền sác.

- Bài thuốc: Hoàng liên 10g, hoàng cầm 12g, liên kiều 10g, ơn chi tử 12g, cát cánh 12g, đại hoàng 10g, đương quy 12g, bạch thược 12g, đinh lang 10g, bạc hà 8g, mộc hương 8g, thăng ma 10g, hoàng kỳ 12g, bạch chỉ 12g, xuyên sơn giáp 6g, tạo giác thích 6g, cam thảo 6g. Sắc uống ngày một thang.

Giai đoạn vỡ mủ:

- Triệu chứng: Do mủ tự vỡ hoặc chích rạch tháo mủ, thân nhiệt hạ, sưng đau giảm, miệng liền dần. Nếu mủ đã vỡ mà sưng đau không giảm, thân nhiệt còn cao là nhiệt độc còn thịnh; mủ lan sang các nhũ lạc khác hình thành truyền nang nhũ ung. Nếu sữa hoặc mủ tiếp tục chảy ra lâu ngày không hết gọi là nhũ lậu.

- Bài thuốc: Nhân sâm 10g, bạch truật 12g, xuyên sơn giáp 6g, bạch chỉ 12g, thăng ma 10g, đương quy 12g, hoàng kỳ 12g, tạo giác thích 6g, cam thảo 6g, thanh bì 12g. Sắc uống ngày một thang.

BS. Trần Văn Bản, Sức khoẻ & Đời sống