Ban đầu, bệnh nhân chỉ sốt rồi nổi những nốt loét, sưng hạch hoặc ban dát sẩn. Nhưng sau đó, sẽ bị biến chứng vào các cơ quan nội tạng và thần kinh; một số trường hợp hôn mê và tử vong. Bệnh lây lan khắp nơi chỉ qua những vết đốt của một loại côn trùng truyền bệnh.
Bệnh sốt mò còn được gọi là sốt rừng rú, bệnh Tsutsugamushi. Đây là một bệnh gây sốt thành dịch.Ổ dịch lưu hành ở các vùng phía Đông Thái Bình Dương: Nhật Bản, Triều Tiên, Đài Loan, ba nước Đông Dương, Malaysia, Philippines, châu Úc.
Mầm bệnh là loại Rickettsia orientalis do Hayashi tìm thấy ở Nhật Bản (còn gọi là Rikttsia tsutsugamushi). Nguồn bệnh là loài thú gậm nhấm, chuột đồng, một số loài chim biển; ngoài ra còn thấy ở chó, gà, lợn, thỏ. Côn trùng truyền bệnh là ấu trùng mò Trombiculae. Ấu trùng nằm trên mặt đất, ngọn cỏ; khi gặp người hoặc súc vật thì bám vào hút máu truyền bệnh rồi rời khỏi người, tiếp tục biến hoá thành mò trưởng thành. Mò phát triển nhiều vào các tháng mưa (tháng 5 đến tháng 11).
Những người hay mắc bệnh là nông dân, công nhân trồng rừng, bộ đội hành quân ở những nơi nhiều bụi rậm, lau lách. Năm 1965 có vụ dịch xảy ra ở Tây Bắc.
Triệu chứng
- Thời kỳ ủ bệnh từ 5-7 ngày; trung bình 10 ngày không có dấu hiệu gì.
- Bệnh khởi phát có thể từ từ, có thể đột ngột. Bệnh nhân sốt cao 39-40oC. Sốt liên tục, kéo dài 15-20 ngày, nhức đầu, hoa mắt, chóng mặt, ù tai, có cơn vã mồ hôi, đau các cơ lưng, ý thức u ám. Mạch chậm, huyết áp hạ.
- Thời kỳ toàn phát: xuất hiện triệu chứng nhiễm khuẩn, nhiễm độc toàn thân và 3 dấu hiệu đặc hiệu sau:
Nốt loét: Gặp ở 80% bệnh nhân bị sốt mò. Sau 24 giờ, vết đốt phồng lên, đường kính 2mm; 4 ngày dịch đục,5 ngày mụn vỡ, xung quanh có sẩn cứng, sau đóng vảy màu nâu đen. Vị trí vết loét thường ở chỗ da mềm, ẩm, kín như bộ phận sinh dục, hậu môn, nách, bẹn; số ít trường hợp gặp ở đùi, bụng, cổ, ngực, lưng. Khi vết loét lành, da xung quanh cứng, đóng vảy màu nâu. Vết loét không ngứa, không đau rát nên bệnh nhân thường không để ý đến.
Sưng hạch bạch huyết: Hạch nổi ở khu vực gần vết loét gặp ở 91% trường hợp. Hạch bằng hạt táo, hạt mận, di động, hơi đau. Hạch toàn thân thấy ở nách, bẹn, cổ và thường nhỏ hơn hạch khu vực.
Ban dát sẩn: Mọc vào ngày thứ 3 đến thứ 6. Gặp ở 82% trường hợp, đường kính bằng hạt kê đến 4cm, màu mận chín, sờ hơi cứng. Ban mọc toàn thân không theo thứ tự, mọc ở mặt, ngực, bụng, tồn tại 4-5 ngày. Nếu được điều trị bằng kháng sinh thích hợp, chỉ vài ba ngày sau sốt sẽ giảm, các dấu hiệu trên sẽ hồi phục dần và khỏi hẳn. Có trường hợp tái phát và biến chứng.
Biến chứng
Những trường hợp ở thể nặng thường có biến chứng vào các cơ quan nội tạng và thần kinh như gây viêm phế quản, viêm phổi kẽ, có thể dẫn đến suy hô hấp, viêm cơ tim, sốc nhiễm khuẩn, nhiễm độc, rối loạn ý thức, viêm màng não, một số trường hợp hôn mê. Tử vong do biến chứng là 1%.
Chẩn đoán phân biệt sốt mò với các bệnh có sốt
- Thương hàn: Sốt kéo dài lơ mơ, bụng chướng, táo bón; có khi đi ngoài lỏng, đau và ùng ục ở hố chậu phải. Mạch châm.
- Sốt rét: Hay gặp ở mlền núi. Sốt từng cơn; ngoài cơn lại bình thường. Xét nghiệm: bạch cầu không tăng, hồng cầu giảm, tìm thấy ký sinh trùng sốt rét trong máu.
- Sốt xuất huyết: Sốt kéo dàl nhiều ngày. Mắt đỏ. da hoi đỏ. Ban xuất huyêt mọc vào lúc giảm sốt. Cũng có hạch toàn thân, nhưng bé và ít. Bạch cầu không tăng.
- Thể biến chứng phổi của sốt mò: Cần phân biệt với Hội chứng Hô hấp cấp tính nặng (SARS). SARS có các triệu chứng sốtcao đột ngột trên 30oC. Mạch nhanh, nhức đầu, đau mỏi cơ, nổi hạch ngoại biên; đôi khi tiêu chảy. X-quang phổi thấy tổn thương tổ chức kẽ. Xét nghiệm máu thấy bạch cầu tăng, oxy giảm. Đặc biệt SARS lây mạnh theo đường thông khí (hô hấp) và bệnh nhân dễ bị suy hô hấp cấp.
Điều trị
Dùng Tetracycline và Doxycycline là tốt nhấ, sau đó đến Chlorocid. Erythromycin.
- Doxycycline: Ngày đầu 2g/24 glờ, chia làm 4 lần. Ngày sau 1g/24 gìơ, chia 3 lần cho đến khi hết sốt 2-3 ngày. nếu tái phát, lại dùng 1g/24 giờ, cho đến hết sốt 2-3 ngày.
Chú ý: Cần điều trị bổ sung nước, điện giải, trợ tim, chống sốc, chống nhiễm độc, cho an thần, giảm sốt và sinh tố nhóm B, C liều cao.
Phòng bệnh
Về mùa mưa, những người đi rừng, người làm nghề trông trọt cần biết chống mò đốt bằng cách bôi vào các chỗ da hở dầu DEP, DEFA, dầu cao con hổ, dầu khuynh diệp...
TS. Đào Kỳ Hưng, Khoa học & Đời sống
|
