Dự thảo thỏa thuận về hạt nhân Iran mà Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA) trình các bên tại cuộc họp ở Vienna sẽ làm dịu căng thẳng trước mắt nhưng không giải quyết được những vấn đề cơ bản.

Iran vẫn khẳng định sẽ không từ bỏ chương trình làm giàu uranium. (Ảnh: Newscom)

Dự thảo trên đã được IAEA lập ra sau các cuộc họp ở Vienna giữa Iran với Mỹ, Nga và Pháp. Theo đó, 1,2 tấn uranium giàu cấp thấp mà Iran đã chế tạo được (chiếm khoảng 75% số dự trữ của nước này) sẽ được chuyển sang Nga làm giàu thêm dưới 20% trước khi biến chúng thành các thanh nhiên liệu tại Pháp.

Các thanh nhiên liệu sau đó được đưa trở lại Iran, dưới sự kiểm soát của IAEA, để phục vụ một lò phản ứng nghiên cứu ở Tehran chuyên sản xuất các chất đồng vị phóng xạ chữa trị ung thư.

Về xuất xứ, lò phản ứng này do Mỹ lắp đặt dưới thời Shah nắm quyền ở Iran. Tuy nhiên, nó đang cạn kiệt nhiên liệu. 

"Hàn gắn vết thương"

Giám đốc IAEA Mohamed ElBaradei đã trao bản dự thảo thỏa thuận cho chính phủ các nước có liên quan và hy vọng sẽ nhận được hồi âm vào ngày 23/10. 

Với giọng lạc quan, ông Elbaradei nói: "Tất cả các bên tham gia cuộc họp đều cố gắng hướng về tương lai, cố gắng hàn gắn những vết thương. Tôi thực sự hy vọng mọi người nhìn ra một tương lai tốt đẹp, và thấy rằng thoả thuận này có thể mở đường cho việc bình thường hóa hoàn toàn các mối quan hệ giữa Iran và cộng đồng quốc tế". 

Các đại diện ngoại giao từ những nước đàm phán với Iran có thể không chắc chắn như vậy. Một vị bình luận rằng, việc đối phó với Iran còn "tệ hơn trong Ngày Chuột Chũi". "Đó là một ngày giống như mọi ngày. Bạn tỉnh dậy và mọi thứ xấu đi chút ít". 

Có lẽ không phải lần này, Nếu - và vẫn lại là Nếu - Iran chấp nhận thoả thuận và nó được thực hiện suôn sẻ. 

Xây dựng lòng tin

Các chuyên gia hoan nghênh để xuất nói trên của IAEA.

Mark Fitzpatrick thuộc viện Nghiên cứu Chiến lược quốc tế ở London, cảm thấy văn bản này là "tốt nhất và có thể là cách duy nhất" thoát khỏi khủng hoảng.

Mark Fitzpatrick cho biết, ông và những người khác đã lên tiếng kêu gọi một giải pháp trên cơ sở đưa uranium làm giàu cấp độ thấp ra khỏi Iran. Ông cho biết thêm, chính quyền Obama đã lợi dụng nhu cầu dùng nhiên liệu cho lò phản ứng nghiên cứu của Iran bằng cách đưa ra sự sắp xếp này.

Liệu nó có đóng vai trò như một mô hình cho các nhu cầu về điện hạt nhân rộng lớn hơn của Iran hay không là vấn đề còn đáng ngờ hơn. Người Iran vẫn khẳng định chương trình làm giàu của họ sẽ tiếp tục được tiến hành. 

Vì vậy, trong khi hội đàm về các lệnh cấm vận có thể sẽ hoãn trong khoảng thời gian ngắn, một thời hạn chót vào cuối năm nay mà Washington đã đặt ra cho tiến bộ thực sự hướng tới một giải pháp toàn diện có thể sẽ chưa có hiệu lực. 

Giới ngoại giao phương Tây đang tìm kiếm hai biện pháp xây dựng lòng tin khác nữa. Thứ nhất là tiếp tục theo đuổi thoả thuận đã đạt được ở Geneva hồi đầu tháng này để có cuộc hội đàm quan trọng với Iran về vấn đề hạt nhân vào cuối tháng. Thứ hai là đạt được một cơ chế thanh sát thích hợp đối với nhà máy làm giàu ở gần Qom mà Iran mới tiết lộ.

IAEA sẽ thăm cơ sở này vào ngày 25/10 song các chính phủ phương Tây muốn IAEA có quyền tiếp cận các tài liệu, các kế hoạch và gặp gỡ các nhà khoa học đang làm việc tại đó để đánh giá chính xác tầm quan trọng của nó.