Khi hai đại gia sản xuất ở phía nam Trung Quốc quyết định tăng lương cho các công nhân tuần này, mục tiêu của họ là dẹp yên những bất ổn trong nhân công.

Foxconn ở Trung Quốc (Ảnh Reuters)

Tăng lương, theo các nhà kinh tế học và chuyên gia lao động Trung Quốc , là “hồi chuông báo tử” cho hệ thống sản xuất từng tiếp nhiên liệu cho hiện tượng tăng trưởng kinh tế Trung Quốc suốt ba thập niên qua. Thay vì trông chờ vào số lượng lớn nhân công với mức lương bèo bọt ở những công việc trình độ thấp, sản xuất hàng xuất khẩu giá rẻ, chính phủ Trung Quốc giờ đây đang hướng tới chuỗi giá trị.

Cùng thời điểm đó, gia tăng thu nhập đang tạo nền tảng cho một sự biến chuyển lớn khác trong mô hình phát triển của Trung Quốc khi chính phủ tìm kiếm cơ sở cho tăng trưởng kinh tế ở tiêu dùng nội địa hơn là xuất khẩu.

Foxconn – hãng sản xuất iPhone và nhiều sản phẩm điện tử nổi tiếng khác, tuyên bố lập tức áp dụng mức tăng lương 30% vào hôm thứ Tư, nhiều hơn hẳn kế hoạch ban đầu, với mục đích gia tăng tinh thần và hiệu quả của nhân công sau nhiều vụ tự sát của công nhân. Honda đề xuất mức tăng 24% cho các công nhân tham gia đình công ở một nhà máy linh kiện, để thuyết phục họ trở lại làm việc.

Động thái trên xuất hiện tiếp theo việc chính quyền Quảng Đông – trung tâm công nghiệp sản xuất Trung Quốc - quyết định tăng mức lương tối thiểu lên 20% từ một tháng trước đây.

Việc tăng lương phản ánh phần nào thực tế thiếu nhân công mà các chủ lao động ở khu vực duyên hải phía đông Trung Quốc từng lên tiếng. Trong tháng 2, Tân Hoa xã cho biết, ở khu vực tiểu vùng Châu Giang thiếu khoảng 2 triệu lao động.

Không có nhiều công nhân di cư tìm cơ hội việc làm ở vùng duyên hải vì dân số Trung Quốc gia tăng ở mức thấp hơn trước đây, một phần còn vì rất nhiều nhà máy được mở ra ở sâu nội địa, tạo cơ hội cho mọi người làm việc gần nhà hơn, phần khác còn do “một thế hệ nhân công mới không thích công việc lương thấp và cuộc sống buồn chán”, Lai Đức Thành, một chuyên gia kinh tế lao động tại Đại học Thường thức Bắc Kinh cho biết.

Cùng lúc đó, Jim Leininger, luật sư về lao động tại Towers Watson – công ty tư vấn nhân lực - nhấn mạnh: “Xu thế hướng tới chất lượng và hiệu quả sản xuất cao hơn đòi hỏi công nhân có kinh nghiệm, chuyên môn tốt hơn. Những ngưòi này có thể đòi hỏi mức lương thích đáng”.

Làn sóng tăng lương ở các nhà máy sản xuất đã dẫn tới một nguy cơ đe doạ tới những cơ sở sản xuất nhỏ, trình độ công nhân thấp như làm giày, dệt may, đồ chơi. Nhà đầu tư của những công ty này - thường đến từ Đài Loan hoặc Hong Kong – đã bắt đầu chuyển các nhà máy sang nhiều nước có chi phí nhân công thấp hơn như Việt Nam, Campuchia và Indonesia. Số khác chuyển xưởng vào sâu trong đất liền, tận dụng lợi thế lương và mức thuế thấp.

Những nhà máy đòi hỏi trình độ cao hơn vẫn ở lại khu vực phía nam Trung Quốc. Ví dụ như Honda, đang sản xuất chủ yếu phục vụ thị trường Trung Quốc hay Foxconn - vốn phụ thuộc vào mạng lưới các nhà cung cấp địa phương có thể phản ứng nhanh chóng với thay đổi thiết kế.

Chi phí lương bổng là một nhân tố tương đối nhỏ với các công ty này – minh chứng là Foxconn sẵn sàng nâng lương 30% chỉ trong nháy mắt – và “mặc dù áp lực lương, nhưng các công ty vẫn suy nghĩ về hệ thống và môi trường kinh doanh nói chung” khi họ quyết định có thay đổi địa điểm sản xuất hay không, Leininger nói.

Tuy nhiên, ông Kroeber cảnh báo, các công ty sẽ không thể hoạt động theo cách truyền thống. “Có một cuộc chơi chơi giữa lương và lợi nhuận, nếu lương tăng nhanh, lợi nhuận sẽ tăng chậm hay giảm sút”.

Và, theo ông, điều đó có nghĩa rằng, các nhà máy Trung Quốc sẽ buộc phải đi theo con đường mà các nhà máy Mỹ, Nhật làm trước họ: đó là gia tăng tự động hoá. Và đây là những gì chính phủ Trung Quốc hy vọng, khi Bắc Kinh muốn ngành công nghiệp quốc gia tránh kiểu chủ - thợ và hướng tới chuỗi giá trị. “Lương cao hơn là tín hiệu tố với sự thay đổi cơ cấu kinh tế Trung Quốc”, Giáo sư Lai cho biết. “Nếu lương tăng, nó sẽ làm giảm việc các công ty trong và ngoài nước đầu tư và sản phẩm giá trị thấp và hướng họ tới các sản phẩm giá trị cao hơn”.

Trong khi mức lương trung bình của người làm công ở Trung Quốc tăng khoảng 8%/năm trong thập niên qua thì mức tăng trong lương công nghiệp sản xuất lại chậm hơn nhiều.

Trong báo cáo hàng năm trước Quốc hội vừa qua, Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo cam kết sẽ cải tổ việc này, với lời hứa người nghèo sẽ được hưởng phần lớn hơn trong sự thịnh vượng ngày càng gia tăng của đất nước. “Chúng tôi sẽ mở rộng nhu cầu tiêu dùng”, ông cam kết, trong khi tiếp tục “gia tăng sức cầu của người dân, đặc biệt với người dân thu nhập thấp và trung bình”.

Đây là điều cốt lỗi nếu người tiêu dùng Trung Quốc mua những thứ mà chính phủ hy vọng họ sẽ mua, để tiếp tục giữ vững sức mạnh kinh tế Trung Quốc.

“Trong 30 năm, chúng tôi phụ thuộc vào đầu tư và xuất khẩu – coi đó là đầu máy kinh tế”, ông Lai nói. “Đầu tư sẽ gây ra ô nhiễm và các vấn đề xã hội khác, còn xuất khẩu thì phụ thuộc quá nhiều vào kinh tế quốc tế. Giờ đâya, chúng tôi cần tăng lương để gia tăng tiêu dùng, thúc đẩy kinh tế và tạo ra nhiều việc làm. Đây là một chu kỳ thích hợp”.

• Kỳ Thư (Theo csmonitor)