(VietNamNet) - Hội nghị cấp Bộ trưởng của WTO ở Cancun, Mexico, đã kết thúc mà không đạt được bất kỳ thoả thuận nào, không đáp ứng được mong đợi từ các phía đặt ra, vì thế có thể bị coi là thất bại lớn nhất của WTO kể từ Hội nghị Seattle tháng 11/1999.
Việc kết nạp Campuchia và Nepal làm thành viên thứ 147 và 148 của WTO gần như bị chìm nghỉm trong sự bất đồng quan điểm giữa phe các nước công nghiệp phát triển và phía các nước đang phát triển. Vụ tự sát của nhà hoạt động công đoàn Hàn Quốc Lee lại còn phủ bóng thêm xuống Hội nghị. Và việc thành lập nhóm 21 nước đang phát triển thành viên của WTO, gọi là G21, cho thấy sự bất đồng quan điểm giữa hai phe phái chính trong WTO không dịu đi, mà còn có chiều hướng trở nên sâu sắc hơn.
Nhưng thật ra, thực trạng đó cũng còn là một căn bệnh đã trở thành kinh niên của WTO. Nó tồn tại từ thời GATT. Nó làm huỷ hoại sức sống, vai trò và tiềm năng của WTO. Nó chưa trở thành trầm kha, nhưng nó đã làm cho GATT trước đây và WTO hiện nay bị lỡ làng không ít cơ hội.
Hội nghị Cancun được coi là chiếc hàn thử biểu đối với tiến trình WTO trong bối cảnh toàn cầu hoá bị tác động bởi không ít nhân tố mới về chính trị và an ninh. Các nước công nghiệp phát triển và các nước đang phát triển đã không đạt được thoả thuận về dỡ bỏ các hàng rào thuế quan bảo hộ và cắt giảm bù trợ xuất khẩu cho nông phẩm. Những gì WTO đã đạt được cho tới nay và mức độ sẵn sàng nhân nhượng của Mỹ và EU tại Hội nghị Cancun về hai vấn đề đó chưa đáp ứng được yêu cầu của các nước đang phát triển. Không phải Mỹ và EU không biết điều đó, nhưng Mỹ và EU muốn đánh đổi mọi bước nhân nhượng tiếp lấy nhân nhượng của các nước đang phát triển về áp dụng các tiêu chuẩn môi trường và xã hội vào quan hệ thương mại, cũng như muốn soạn thảo những quy định mới về đầu tư, cạnh tranh và mua sắm của chính phủ. Cái vòng luẩn quẩn giữa nhả cái này, đòi cái kia đã có từ Vòng Urugoay của GATT, đã có ở Hội nghị Seattle năm 1991, ở Doha năm 2001, và bây giờ lại chế ngự Hội nghị Doha.
Thất bại của Hội nghị Cancun đe doạ nghiêm trọng triển vọng WTO đạt được mục tiêu đã đề ra là đến 1/2005 kết thúc Vòng đàm phán Doha về tự do hoá thương mại. Tới đây là cuộc bầu cử tổng thống ở Mỹ, là việc EU kết nạp thêm 10 thành viên mới và cùng với sự tự tin ngày càng tăng của các nước đang phát triển, không sẵn sàng chấp nhận sự áp đặt từ phía các nước công nghiệp phát triển thì triển vọng để có các cuộc đàm phán mới đã là ít ỏi, chứ chưa nói tới triển vọng đạt được thoả thuận mới về nội dung. Căn bệnh kinh niên của WTO xem ra có phần nào còn trầm trọng hơn vì cuộc đấu tranh trong WTO giữa bên này và bên kia, giữa khối này và phe nọ, đã không còn che giấu mục tiêu và ý nghĩa chính trị. Tuy không phải là hệ quả trực tiếp, nhưng thất bại của Hội nghị Cancun rất có thể tạo thêm lập luận, cơ hội và đà cho các loại và mức độ thoả thuận thương mại tự do song phương và giữa các khu vực với nhau, với cả tác động hỗ trợ cho tự do hoá mậu dịch lẫn cạnh tranh với WTO.
- Lục Quán Anh
