- Cứ thế, mỗi ngày một vài việc, lo xong được thứ nào thì thở phảo nhẹ nhõm thứ ấy, vừa bớt lo vừa âm ỉ vui. Độ từ hăm nhăm hăm bảy tết trở đi, tết đến gần lắm rồi, vừa phải lo việc đồng áng, vừa lo việc mua sắm tết.

Nấu bánh chưng tối 30 tết.

Dân gian xưa nay bảo " Đói ngày giỗ cha, no ba ngày Tết ". Nói vậy, hẳn người đời có cái lý của mình...  

Ngày trước, những năm thiên tai mất mùa đói kém, nhà nào thiếu thốn, ngày giỗ cha mẹ, ông bà, chẳng mâm cao cỗ đầy để mời mọc anh em họ hàng, thì chỉ cần đặt lên bàn thờ bát cơm quả trứng, đĩa hoa hái ở vườn nhà, bát nước cúng, dầu đèn, còn chén rượu có hay không cũng chẳng sao. Thắp ba nén nhang, khấn khứa là được.

Ở thế giới bên kia ( nếu có ), chẳng tổ tiên, ông bà cha mẹ nào lại nỡ trách cứ con cháu mình vì cái tội nghèo. Con trẻ trong nhà cũng không vì thế oán chê cha mẹ. Hiếu nghĩa với người âm chỉ cần thế, cốt ở yên lòng người dương kia !...

Nhưng...Tết thì lại khác. Giàu nghèo thế nào thì cũng phải cố lo cho có đủ lệ bộ. Nghĩa là, trên bàn thờ phải có mâm ngũ quả, trong buồng nhà phải có đôi ba chiếc bánh chưng, khoanh giò, vại dưa nén dưa hành và đám trẻ phải có manh áo mới. Khá khẩm hơn chút nữa thì thêm niêu cá kho, nồi thịt đông, vài đĩa chè kho thảo quả...Thực ra, túng bấn quá mà không lo cho có đủ, hẳn tổ tiên ông bà, rồi các bậc Táo quân thần phủ cũng đâu có trách phạt, cái chính là ở người nhà mình kia. Không có ư...thì đâu vui được lòng con trẻ, mà người lớn cũng tủi phận làm cha làm mẹ  không nuôi nổi con!...

Nếu đem ra mà so sánh, ngày giỗ là việc riêng nhà mình, no đói thế nào chỉ trong nhà biết với nhau thôi, ngoài chẳng ai hay, thế nên cũng không có gì phải ngượng, hoặc sợ mang tiếng. Còn ngày tết, là của chung cả làng cả nước, nhà nào cũng phải theo. Mà xưa nay, phàm việc gì, chuyện gì là của chung thiên hạ, là người ta cứ phải ganh đua để giành phần hơn !... Ý thức, tâm lý xã hội lâu dần thành phong tục, tập quán... Rồi nữa, những phong tục, tập quán ấy lại áp chế ý thức và tâm lý xã hội. Chưa hết, nó tác động vào thực tại xã hội, cụ thể là đời sống hằng ngày của con người, vừa gặm nhấm vừa hối thúc...

Bởi cái tâm lý " no ba ngày tết... ", thế nên mới có cái chuyện đáng lo nhất trong năm của nhà nhà, ấy là tích cóp cho cái tết, chuẩn bị, rậm rịch sắm tết, thậm chí ngay từ đầu năm mới. Lợn thì nhắm nhe nuôi từ sau ngay sau tết cũ, đợi đến gần tết mới rồi tính toán chung đụng; gạo nếp và đỗ xanh thì lo từ thu hoạch vụ mười; mật mía thì  một chạp đã đem thóc gạo đổi chác, rồi bọc kỹ bằng lá chuối khô cho vào vò kín bảo quản; sau rằm tháng chạp kéo đến tết ông công ông táo thì rậm rịch chuẩn bị ống giang chẻ lạt, mua sẵn lá dong, lựa củi gộc chuẩn bị cho nồi bánh chưng; rồi rà soát lại cối chày giã giò; nhà cửa bếp núc thì quét tước mạng nhện bồ hóng, quét lại vôi tường cho sáng sủa, lau chùi bàn thờ và đánh bóng đồ tế ...

Cứ thế, mỗi ngày một vài việc, lo xong được thứ nào thì thở phảo nhẹ nhõm thứ ấy, vừa bớt lo vừa âm ỉ vui. Độ từ hăm nhăm hăm bảy tết trở đi, tết đến gần lắm rồi, vừa phải lo việc đồng áng, vừa lo việc mua sắm tết. Làng xóm rộn ràng đi chợ phiên. Từ tối hôm trước đã phải nhẩm tính xem, có thứ gì mang bán được để lấy tiền tiêu tết, lại xem còn thiếu thứ gì cần mua, rồi thập thò hàng xóm láng giềng hò hẹn rủ rê, để sớm mai từ gà gáy đã í ới gọi nhau đi chợ tết. Người người gồng gánh, già trẻ dắt diu nhau đi trong màn sương sớm, quên đi cái giá buốt cuối năm, nhất là khi gặp phải tiết mưa phun gió bấc, là vì trong lòng đầy những mừng lo khấp khởi ... Hăm chín, ba mươi thì tết đã cận kề. Chung đụng lợn, chạy di chạy lại, mổ lợn giã giò, gói bánh chưng... tất bật từ mờ sớm đến tận đêm khuya, thôi thì bao nhiêu là việc...Nhà nào khá giả, nền nếp còn lo dựng cây nêu ngoài sân ngõ...

Phiên chợ tết- tranh dân gian.

Đấy, cái tết nó vui chính là ở bầu không khí, ở cảnh quan, ở trong cái sự lo toan mừng vui chộn rộn nơi lòng người kia. Còn vui ở miếng ăn ngon, đành rằng có, song chỉ là phụ. Tết xưa, với nhà nghèo, quả là mấy ngày ấy mới có miếng giò, miếng bánh chưng mà ăn, thường ra đâu có. Nhưng cái sự ngon nơi răng miệng đầu lưỡi chỉ là nhỏ. Cái sự cay đắng ngọt bùi ẩn giấu trong sâu kín ý nghĩ của người lớn, của các bậc làm cha làm mẹ, lúc có miếng ăn ngon vào miệng, lại ngẫm đến bao mồ hôi cực nhọc thường ngày, làm miếng ăn nó cao hơn lên, và thêm phần ý nghĩa!

Thời nay, tết đến, nhà nhà có của ăn của để, chẳng mấy lo tích cóp dành để ăn tết như ngày trước. Từ thành thị đến nông thôn, hàng hóa thượng vàng hạ cám đều có dịch vụ sẵn. Con người lại bận mải làm ăn, đến giáp tết, tiền túi rủng rỉnh, nháo nhào đi tua nửa ngày về là có đủ mọi thứ hàng tết. Cần gì phải lo tích cóp, phải tất bận cho khổ cơ chứ ?!...

Tôi có ông anh rể làm cán bộ huyện, đông con nhưng kinh tế dư dả và chúng đều phương trưởng cả rồi. Mấy năm trước, anh triệt để thực hiện phương châm " thương mại-dich vụ hóa " hàng tết. Ngày áp tết, tôi về quê biếu quà, thấy nhà vắng teo. Hỏi ra, bà chị gái tôi bảo, con cái thì mải làm ăn chưa về đủ, còn ông anh rể tôi thì không có việc gì lo, ra ngẩn vào ngơ chán chê, rồi chạy đâu đó hàng xóm, xem người ta mổ lợn giã giò làm vui ...

Mới lại hay, tết vui là ở bầu không khí lo toan tất bật, đâu phải chỉ cần đủ miếng ăn và lệ bộ. Chính cái bầu không khí lo toan, tất bật ấy, làm nên sự kết dính và sưởi ấm mỗi tấm lòng, mỗi gia đình và cả cộng đồng !... Thế thì có loại dịch vụ nào thay thế nổi cơ chứ ?

Bên ấm trà nóng lúc trời giá rét, ông anh rể tôi bảo: " Yên chí. Ra tết, tớ kiếm con lợn bột giống ỉ, nuôi đúng kiểu đóng đanh. Giáp tết tới, các cậu kéo về, tớ thịt, giã giò, cháo lòng tiết canh, đánh chén một bữa cho vui "!...

• Nguyễn Chu Nhạc