- Hội diễn sân khấu cải lương chuyên nghiệp toàn quốc đã kết thúc tối 2/12 tại TP.HCM, nhưng những bức xúc dồn nén từ hai tuần thi tài vẫn còn nóng hổi.

Giám khảo vừa thi vừa chấm điểm

Những ai quan tâm đến hội diễn sẽ thấy ngay cảnh trớ trêu, Trở về miền nhớ, vở được xếp đầu tiên trong danh sách 3 tác phẩm đoạt huy chương vàng, có đồng đạo diễn là NSND Doãn Hoàng Giang, Chủ tịch Hội đồng giám khảo.

Bức xúc dai dẳng không chỉ riêng tại hội diễn cải lương, là ở đây, có nhiều người ngồi ghế giám khảo nhưng đồng thời lại có chân trong thành phần sáng tạo các vở diễn dự thi. Các giám khảo khẳng định vị nào có vở dự thi, sẽ không tham gia chấm điểm cho vở đó để bảo đảm tính khách quan. Thoạt nghe rất công bằng, nhưng lại không công bằng đối với chính vở đó, bởi nó mất đi một tiếng nói, một góc nhìn.

Đế đô sóng cả (Nhà hát Cải lương Việt Nam), một trong sáu vở giành huy chương bạc tại hội diễn. Ảnh: V.T

Chủ tịch Hội đồng giám khảo, NSND Doãn Hoàng Giang khẳng định: "Con người thì ai cũng có lúc sai lầm, nhưng đến lúc này tôi có thể khẳng định chúng tôi làm việc nghiêm túc, công tâm, không trù ếm người này, hay thiên vị kẻ khác".

Dù các giám khảo "thề" không thiên vị, không trù ếm ai, nhưng những người đi thi lẫn công chúng vẫn thấy rằng các vị đang vừa đá bóng vừa thổi còi.

Cơ thể ốm yếu bên trong chiếc áo lộng lẫy

Giám khảo Lê Văn Định tiết lộ, 3 vở đoạt huy chương vàng tại hội diễn, không có vở nào đạt điểm 10 tối đa. Phó chủ tịch Hội Sân khấu Việt Nam, ông Lê Duy Hạnh, thành viên ban chỉ đạo hội diễn cũng cho rằng không vở nào tại cuộc thi này có chất lượng hoàn chỉnh.

Việc vàng không đủ tuổi cho thấy rõ hơn thực tế sân khấu cải lương đang mặc bên ngoài chiếc áo lấp lánh đến với hội diễn nhưng bên trong đó là một cơ thể ốm yếu.

Việc một số đơn vị gồng mình lên đầu tư dựng vở cả tỉ đồng để quyết thắng tại hội diễn, không che khuất được rất nhiều đoàn nghèo, và không khỏa lấp được thực tế họ đang bấp bênh với nghệ thuật, với mưu sinh ngoài những ngày hội diễn tưng bừng.

Cải lương TP.HCM tại hội diễn là một minh chứng. Thật khó nghĩ khi hội diễn được tổ chức ngay tại mảnh đất của nghệ thuật cải lương, nơi có nhiều đơn vị đang làm nghề, nghệ sĩ đông đảo, có nhiều điều kiện phát triển, nhưng cải lương TP.HCM lại ra về trắng tay. Ngay cả cánh chim đầu đàn là Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang cũng chỉ nhận giải bạc cho vở Cổ tích thời hiện đại.

Ông Lê Duy Hạnh nêu quan điểm: "Thực tế này là cả một vấn đề. Chúng ta cần phải quyết liệt để cải lương đi lên. Phải làm, sai thì sửa cho đến khi đúng. Thậm chí, hai năm nữa khi rạp hát cải lương Hưng Đạo được xây mới, lúc đó có thể tổ chức hội diễn chứ không cần phải đợi đến 5 năm".

Đổi mới cách nào, khi nào?

Người trong nghề nhìn nhận rằng trong khi sân khấu chèo không vào đến được miền Nam nhưng nghệ thuật cải lương lại ra được đến miền Bắc. Điều đó chứng tỏ sức lan tỏa của bộ môn này. Nhưng theo NSND Doãn Hoàng Giang, vẻ đẹp mê hoặc của cải lương vẫn mờ ảo trong sương khói, đó là vẻ đẹp treo trên tường chứ không phải vẻ đẹp sống động ngoài đời.

"Sân khấu kịch ăn khách vì chịu đổi mới, cải lương thua là vì vậy. Nhất thiết phải đổi mới cải lương. Thủ pháp mới có thể không làm hài lòng người này người kia nhưng đã đến lúc cần có cảm xúc khác kiểu cổ điển Lan và Điệp", NSND Doãn Hoàng Giang nhấn mạnh.

Hội diễn lần này có nhiều vở cũ kỹ, dàn dựng trình bày vụn vặt, thủ pháp thiếu nhất quán, chắp vá, lạc lõng. Thậm chí theo đánh giá của hội đồng giám khảo, một số vở cứ như một tác phẩm thông tin tuyên truyền cổ động của một xã phường nào đó với đủ mọi thứ vấn đề được nêu ra như bảo vệ rừng, tình mẫu tử, HIV, hoặc có vở như một tiết mục của những năm 1930, 1940 thế kỷ trước.

Trước khi cải lương được vực dậy, nó sẽ chết vì những người làm nghề thiếu ý thức hoặc có ý thức "thay máu" cải lương nhưng lại thiếu phương pháp lẫn sự tài hoa, tinh tế như thế này.

NSƯT Trần Minh Ngọc cho rằng "cứ khư khư bảo tồn cái cũ thì không thể nào phát triển được cải lương". Nhưng bằng cách nào? NSND Doãn Hoàng Giang hiến kế: "Muốn cải lương phát triển thì phải thay máu, không đập phá thì không thể đổi mới được. Tất nhiên đổi mới nhưng vẫn giữ được cái hồn cải lương của cha ông".

Nhưng tan hội, các đoàn mạnh ai về nhà nấy với công việc của mình. Chuyện đổi mới cải lương là điều vĩ mô dường như không dành cho họ và không phải bàn đến lúc này. Vì ngay cả chuyện nhỏ mà không nhỏ như sơ suất, luộm thuộm trong công tác tổ chức hội diễn, tôn vinh nghệ sĩ, ban tổ chức cũng hẹn đến 5 năm nữa ở mùa hội diễn lần sau mới rút kinh nghiệm, sửa đổi kia mà.

• Võ Tiến